اروپا مکانیسم ماشه را فعال کرد
عصرکاسپین / سه کشور اروپایی طرفِ برجام امروز (سه‌شنبه ۲۴ دی) خبر دادند سازوکار حل اختلاف برجام، معروف به مکانیسم ماشه را علیه ایران فعال می‌کنند.
اگر این کشورها این سازوکار را تا انتها پیش ببرند و موضوع عدم پایبندی ایران را به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع دهند، تمام تحریم‌های لغوشده شورای امنیت و اتحادیه اروپا، مجدداً علیه ایران اعمال می‌شود.
همزمان بوریس جانسون، نخست وزیر انگلیس، گفته است که ترامپ، «معامله‌گر بزرگی» است و اگر توافق هستهای با ایران فروپاشید، «توافق ترامپ» باید جایگزین برجام شود. این نخستین بار است که رهبر یکی از کشورهای اروپایی طرفِ برجام، صراحتاً از جایگزینی برجام با طرح ترامپ حرف می‌زند.
سیاست اروپا در قبال برجام چه تغییری کرده است؟ آیا اتحادیه اروپا قصد دارد با فعال‌سازی مکانیسم ماشه، مجدداً تحریم‌های هستهای خود را علیه ایران اعمال کند؟
سه کشور انگلیس، فرانسه و آلمان در بیانیه‌ای با اشاره به کاهش مرحله به مرحله تعهدات برجامی ایران گفته‌اند که «به خاطر اقدام‌های ایران، چاره‌ای نمانده جز این‌که مکانیسم ماشه را فعال کنیم». این سه کشور اروپایی در ادامه بیانیه خود نوشته‌اند که بار دیگر بر تعهد خود به توافق هستهای با ایران تأکید می‌کنند و «به کمپین فشار حداکثری آمریکا علیه ایران نخواهند پیوست».
پیش از بیانیه سه کشور اروپایی، دو دیپلمات اروپایی به رویترز گفته بودند که سه کشور اروپایی طرف برجام، روز سه شنبه هفته جاری به اتحادیه اروپا اطلاع خواهند که سازوکار حل اختلافِ موجود در توافق هستهای را فعال می‌کنند. این اقدامِ اروپایی‌ها واکنشی به آخرین گام کاهش تعهدات برجامی ایران است. ایران در آخرین گام کاهش تعهدات برجامی خود اعلام کرد که کلیه تعهدات عملیاتی خود در برجام را از ظرفیت غنی‌سازی گرفته تا تعداد سانتریفیوژها کنار می‌گذارد و از این به بعد تنها به تعهدات نظارتی خود در برجام پایبند خواهد بود.
یک دیپلمات اروپایی به رویترز گفته است که «هدف ما از فعال‌سازی مکانیسم حل اختلاف، بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران نیست، بلکه حل کردن اختلافات از طریق مکانیسمی است که در خود توافق گنجانده شده است».
از این اظهارنظر و همچنین متن بیانیه سه کشور اروپایی می‌توان پی برد که اروپایی‌ها در مرحله فعلی به دنبال مذاکره بیشتر با ایران و وارد آوردن فشار دیپلماتیک و رسانه‌ای بر ایران هستند و هدف فوری آن‌ها، فرستادن موضوع عدم پایبندی ایران به تعهدات برجامی‌اش به شورای امنیت، و بازگرداندن تحریم‌ها نیست.
مکانیسم ماشه و فرآیند بازگشت تحریم‌ها
طبق سازوکار حل اختلاف گنجانده شده در بند ۳۷ برجام، چنانچه هر یک از کشورهای باقی‌مانده در برجام به این نتیجه برسند که ایران توافق هستهای را نقض کرده، موضوع را به کمیسیون مشترک ارجاع می‌دهند. کمیسیون مشترک برجام ۱۵ روز فرصت دارد تا ادعای کشور شاکی را بررسی و درباره آن تصمیم‌گیری کند. البته این مدت، با اجماع قابل تمدید است. اگر مذاکرات بی‌نتیجه باشد، کمیسیون مشترک می‌تواند موضوع را به یک هیئت سه نفره متشکل از ایران، کشور شاکی و عضو مستقل ارجاع دهد. در پایان این فرآیند ۳۰ روزه (که البته می‌تواند با اجماع کشورها تمدید شود) چنانچه موضوع اختلاف، حل‌نشده باقی بماند، شکایت طرح شده به عنوان «عدم پایبندی اساسی ایران به تعهدات» درنظر گرفته خواهد شد و کشور شاکی می‌تواند موضوع را به شورای امنیت ارجاع دهد. در ادامه، شورای امنیت باید در خصوص قطعنامه‌ای برای «تداوم لغو تحریم‌ها» رای‌گیری کند و چنانچه قطعنامه فوق، طی ۳۰ روز به تصویب نرسد، تمام تحریم‌های قبلی به‌طور خودکار علیه ایران اعمال می‌شود. به این سازوکار بازگشت خودکار تحریم‌ها، مکانیسم ماشه می‌گویند.
از بیانیه سه کشور اروپایی و موضع‌گیری مقامات اروپایی در ماه‌های اخیر، چنین برمی‌آید که آن‌ها استفاده از مکانیسم ماشه را با هدف فشار بر ایران آغاز می‌کنند اما ممکن است در نهایی کردن این فرآیند، ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت و بازگرداندن تحریم‌ها از خود احتیاط نشان دهند.
حتی یکی از کشورهای طرف برجام هم به تنهایی می‌تواند استفاده از مکانیسم ماشه را کلید بزند و حرکت در این مسیر، نیاز به اجماع ندارد. اروپایی‌ها با این اقدام خود و بیانیه مشترک‌شان به دنبال این بوده‌اند تا پیام واحدی به ایران ارسال کنند و از این طریق فشار رسانه‌ای و دیپلماتیک را بر روی ایران افزایش دهند.
همزمان بوریس جانسون، نخست وزیر انگلیس هم در مصاحبه با بی‌بی‌سی صراحتاً از جایگزینی برجام با «توافق ترامپ» حرف زده است. او گفته است که انگلیس برای کنار گذاشتن توافق هستهای تحت فشار قرار خواهد گرفت و اگر برجام دچار فروپاشی شد، «توافق ترامپ» باید جایگزین آن شود. نخست وزیر انگلیس، نشستن «توافق ترامپ» به‌جای برجام را «قدم بزرگی رو به جلو» توصیف کرده است.
فعال کردن سازوکار حل اختلاف توسط کشورهای اروپایی، از حیث حقوقی، یک طنز محسوب می‌شود. ایران به قصد زیرپا گذاشتن توافق هستهای، تعهدات برجامی خود را کاهش نداده و در واقع، کاهش تعهدات برجامی ایران، یک اقدامِ جبرانی در برابر خروج آمریکا از برجام و بی‌عملی اروپا در اجرای تعهدات برجامی‌اش بوده است. این‌که اروپا در مقابل، اقدام جبرانی ایران دست به فعال‌سازی مکانیسم ماشه زده است، یک تصمیم سیاسی است و هدف این تصمیم نیز فشار دیپلماتیک و رسانه‌ای بر ایران است.