واریز «یارانه ۴۵۰ هزار تومانی» به این دلایل امکان پذیر است

متوسط سهم هر خانوار حاضر در دهک اول از یارانه‌های پنهان ۳.۲ میلیون تومان در سال و سهم هر خانوار حاضر در دهک دهم از یارانه‌های پنهان ۲۱.۳ میلیون تومان در سال بود. نتیجه آن که متوسط دریافتی یارانه پنهان دهک دهم بیشتر از ۷ برابر متوسط دریافتی دهک اول است.

عصر کاسپین/ دوباره موضوع یارانه‌ها و افزایش آن در دوران تبلیغات نامزد‌های انتخاباتی مطرح شده است و برخی از کاندیدا‌های ریاست جمهوری موضوع افزایش یارانه‌ها را مطرح کرده اند. آیا افزایش مبلغ یارانه‌ها امکان پذیر است؟

در سال ۱۳۸۷ مطابق با بررسی‌های صورت گرفته مشخص شد که تقریباً ۷۰ درصد از جمعیت کشور تنها می‌توانند حدود ۳۰ درصد از یارانه‌های پرداختی در کالا‌های مختلف را مصرف کنند و ۳۰ درصد باقیمانده جمعیت هم ۷۰ درصد از این یارانه‌ها را مصرف می‌کنند. با این وضعیت دولت نهم تصمیم گرفت که سر و سامانی به این اوضاع بدهد و به همین منظور در دی ماه سال ۱۳۸۷ محمود احمدی نژاد رئیس دولت نهم لایحه هدفمندی یارانه‌ها را به مجلس برد. پس از ماه‌ها چالش بر سر این لایحه، سرانجام یک سال بعد یعنی در دی ماه ۱۳۸۸ مجلس آن را به تصویب رساند و در اردیبهشت ۱۳۸۹ طرح هدفمندی یارانه‌ها در سه استان ایلام، گیلان و خراسان شمالی به صورت آزمایشی به اجرا درآمد. درست ۷ ماه بعد از اجرای آزمایشی، در آذر ماه ۱۳۸۹ این طرح به صورت جامع در کل کشور اجرا شد.

قرار بود یارانه ۱۶ قلم کالا حذف شود

مطابق با قانون هدفمندی یارانه ها، باید یارانه ۱۶ قلم کالا شامل بنزین، گازوئیل، گاز مایع، گاز طبیعی، نفت کوره، نفت سفید، برنج، روغن، قند و شکر، شیر، گندم، آب، برق، خدمات پستی، خدمات هوایی و خدمات زمینی طی ۵ سال (با آغاز از سال ۱۳۸۹) به تدریج حذف و به قیمت‌های جهانی عرضه می‌شد. مقرر شد که ۵۰ درصد از درآمد‌های حاصل از هدفمندی یارانه‌ها به صورت نقدی (۴۵۵۰۰ تومان هر نفر) و غیرنقدی (سبد کالا) به مردم، ۲۰ درصد به دولت و ۳۰ درصد به تولید پرداخت شود.

در سال ۱۳۹۴ مهلت اجرای پنجساله طرح هدفمندی یارانه‌ها به پایان می‌رسید، اما هیچگاه دولت نتوانست این طرح را به پایان برساند.

در این سال‌ها دولت هرگز نتوانست که اقشار ثروتمند را شناسایی و حذف کند، در نتیجه میزان یارانه سایر دهک‌های جامعه هم تغییر نکرد. عدم تغییر مبلغ یارانه در این سال‌ها و افزایش قیمت کالاها، عملا ارزش یارانه نقدی را به شدت کاهش داد.

به عنوان نمونه در حالی که در سال ۱۳۸۹ هر فرد مشمول یارانه نقدی می‌توانست با یارانه خود ۱۵ کیلو برنج ایرانی خریداری کند این میزان در سال ۱۴۰۰ به ۱.۲ کیلوگرم کاهش یافته است.

ماجرای یارانه ۴۵۰ هزار تومانی چیست؟

کاهش ارزش یارانه نقدی در این سال‌ها از یک سو و عدم توزیع مناسب آن از سوی دیگر موجب شده است تا یک بار دیگر نامزد‌های انتخابات ریاست جمهوری به این مسئله ورود کنند و پیشنهاداتی را داشته باشند.

دکتر محسن رضایی یکی از کاندیدا‌های ریاست جمهوری ۱۴۰۰، روز جمعه هفتم خردادماه درباره افزایش یارانه‌های نقدی در صفحه اینستاگرام خود نوشت:

“در سال ۱۳۹۹ ارزش یارانه‌های پیدا و پنهان کشور، معادل ۱۳۸ میلیارد دلار بوده است، ولی عملاً کمکی به بهبود معیشت مردم نکرده است. چرا؟ چون به درستی توزیع نشده و اکثراً به نفع ثروتمندان توزیع شده است و نتیجه‌ای جز مصرف بی رویه و کمک به ثروتمندان بالای جامعه نکرده است.

ملت عزیز و سربلند ایران بداند که با ساماندهی و هدفمندی یارانه ها، می‌توانیم شرایط کشور و معیشت خانواده‌ها را به سرعت بهبود دهیم.

از ملت بزرگ و صبور ایران می‌خواهم که با رای قاطع و آگاهانه خود، دولت اقدام و تحول را تشکیل دهند.

به ملت عزیز ایران می‌گویم که با رای قاطع شما ملت ایران و تشکیل دولت اقدام و تحول، سریعاً با تعیین نرخ و قیمت ترجیحی، معادل چهار میلیارد دلار از محل فروش محصولات نفتی به ثروتمندان و معادل همین مقدار از خرید نهاده‌های دامی، صرفه جویی خواهیم کرد و با جلوگیری از اتلاف ثروت عمومی و قطع دست ویژه خواران، یارانه را به مبلغ چهارصد و پنجاه هزار تومان ماهانه برای هر فرد، به چهل میلیون نفر از ملت ایران (که درآمد کمتری دارند) واریز خواهیم کرد. ”

آیا افزایش یارانه نقدی به ۴۵۰ هزار تومان امکان پذیر است؟

در دی ماه ۱۳۹۸ گزارشی توسط دفتر اقتصاد کلان معاونت هماهنگی برنامه و بودجه سازمان برنامه و بودجه کشور منتشر شد که در آن میزان یارانه پرداختی آشکار و پنهان مورد برآورد قرار گرفته بود.

نتایج این گزارش نشان می‌داد که برآورد “میزان یارانه‌های پنهان پرداخت شده” توسط دولت در بودجه ۱۳۹۸ به شرح جدول زیر و بالغ بر ۶۴۹ هزار میلیارد تومان بوده است. همانطور که از جدول زیر مشخص است، بیش از ۹۲ درصد معادل حدود ۶۰۰ هزار میلیارد تومان از کل یارانه پنهان مربوط به حامل‌های انرژی شامل فرآورده‌های نفتی، گاز طبیعی و برق بود.

میزان یارانه‌های بودجه‌ای احصا شده ۱۰۰ هزار میلیارد تومان در سال ۱۳۹۸ اعلام شده بود. مجموع یارانه‌های فرابودجه‌ای از محل صندوق‌های فرابودجه ای، منابع نهاد‌های عمومی غیردولتی و شرکت‌های دولتی ۱۴۰ هزار میلیارد تومان در سال تخمین زده شده بود. در نتیجه، “جمع یارانه‌های آشکار” به ۲۴۰ هزار میلیارد تومان می‌رسید.

با این تفاسیر برآورد انجام شده در این گزارش نشان می‌داد در سال ۱۳۹۸، مجموع یارانه آشکار (۲۴۰ هزار میلیارد تومان) و پنهان (حدود ۶۴۹ هزار میلیارد تومان) برابر ۸۹۰ هزار میلیارد تومان بوده است که این رقم معادل ۱۰.۹ میلیون تومان یارانه اعطایی به ازای هر فرد و تقریباً ۲.۲ برابر بودجه سالانه کشور بود.

یکی از پیشنهادات این گزارش برای اصلاح نظام یارانه ای، تغییر در نحوه پرداخت یارانه از غیرنقدی به نقدی بود.

جدول زیر که از گزارش مذکور برداشته شده است، توزیع یارانه پنهان مستقیم خانوار‌ها در دهک‌ها را نشان می‌دهد. در توضیح یارانه پنهان مستقیم باید گفت یارانه‌ای است که به خانوار‌ها اعطا می‌شود و مقدار یارانه پنهان بنگاه‌ها لحاظ نمی‌شود.

بررسی‌های این گزارش نشان می‌داد که عمده یارانه‌های پنهان مستقیم به خانوار‌های پردرآمد می‌رسید. به عنوان مثال از مجموع ۱۲۳ هزار میلیارد تومان یارانه پنهان مستقیم بنزین، حدود ۱۱ هزار میلیارد تومان سهم سه دهک پایین (کم درآمد) و حدود ۶۷ هزار میلیارد تومان سهم سه دهک بالا (پردرآمد) بود. در کالا‌های اساسی که عمدتا باید دهک‌های پایین از آن استفاده می‌کردند و بیشتر از یارانه آن‌ها بهره ببرند، سهم سه دهک نخست حدود ۶.۵ هزار میلیارد تومان و سهم سه دهک بالا حدود ۱۸ هزار میلیارد تومان بود.

در مجموع از میان ۲۴۹ هزار میلیارد تومان یارانه پنهان مستقیم، تنها ۱۵.۸ هزار میلیارد تومان به سه دهک کم درآمد‌ می‌رسید و رقم ۱۲۱ هزار میلیارد تومان سهم سه دهک پردرآمد می‌شد.

همان گونه که از جدول زیر ملاحظه می‌گردد متوسط سهم هر خانوار حاضر در دهک اول از یارانه‌های پنهان ۳.۲ میلیون تومان در سال و سهم هر خانوار حاضر در دهک دهم از یارانه‌های پنهان ۲۱.۳ میلیون تومان در سال بود. نتیجه آن که متوسط دریافتی یارانه پنهان دهک دهم بیشتر از ۷ برابر متوسط دریافتی دهک اول بود.

بنابراین طبق اعداد و یارانه‌های پرداختی برآورد شده در این گزارش (که مربوط به سال ۱۳۹۸ بود)، می‌توان گفت رقم پرداختی یارانه ۴۵۰ هزار تومانی برای هر ماه در مقابل یارانه‌های آشکار و پنهانی که دولت در یک سال برای هر فرد پرداخت می‌کند (۱۰.۹ میلیون تومان) رقمی نیست و به راحتی با تغییر مکانیزم‌های پرداخت می‌توان این میزان یارانه را در سال بین ۴۰ میلیون نفر تقسیم کرد. این مسئله و تغییر مکانیزم پرداخت می‌تواند بدون آنکه فشاری بر هزینه‌های دولت آورد به راحتی یارانه ۴۵۰ هزار تومانی ماهانه را محقق سازد.