اکوسیستم سواحل دیلمان در چالش ماسه خواری
درحال حاضر ماسه‌های ۵۰۰ نقطه از حدود ۴۷۰ کیلومتر ازسواحل کاسپین سرقت می‌شوند و شنیدهها حاکی از این است که شن و ماسه های برداشت شده حتی به کشور‌های آسیایی و خاورمیانه صادرم شده که باعث باتلاقی شدن زمینها و نابودی دریا خواهد شد
عصر کاسپین/ کوه خواری، جنگل خواری، تالاب خواری، دشت خواری و حالا پس از همه ویرانی‌هایی که روی دوش محیط زیست ایران مانده، نوبت به ماسه‌های سواحل شمال کشور رسیده و این روند نابودی اکنون با نام «ماسه خواری» خود را به رخ می‌کشد.
پیش از این بار‌ها و قبل از همه رسانه‌ها و منابع محلی در استان‌های گیلان و مازندران نسبت به وقوع روندی به نام «ماسه خواری» و تاراج سواحل شمال کشور اخطار داده بودند، اما به نظر می‌رسد خطر باید به مرحله بحرانی می‌رسید و معاون آب و آبفای وزیر نیرو خبر از بحران می‌داد تا شاید برخی مسولان متوجه عمق مساله‌ای که رخ می‌دهد شوند. ۲۲ مهر سال جاری بود که معاون آب و آبفای وزیر نیرو خبر داد که: «چندین سال است که پدیده ماسه خواری بسیار رواج پیدا کرده و موجب برهم زدن زیست بوم دریای خزر شده است و اگر اکنون جلوی آن گرفته نشود در آینده آسیب‌های جدی تری را متحمل محیط زیست کشور می‌کند.»
اخطار معاون آب و آبفای وزارت نیرو در رابطه با ماسه خواری در سواحل شمال کشور
حالا دیگر چندین سال است که پدیده ماسه خواری رواج پیدا کرده و موجب برهم زدن زیست بوم دریای خزر شده است و اگر اکنون جلوی آن گرفته نشود در آینده آسیب‌های جدی تری را متحمل محیط زیست کشور می‌کند.
«قاسم تقی زاده خامسی» نیز درهمین باره با بیان این که رواج ماسه‌خواری اختلال در محیط زیست و چرخه زندگی آبزیان دریای خزر را به همراه دارد، گفته است که: «امروز شاهد هستیم که در بخش‌های مختلف دریای خزر برای ساخت ویلا برداشت غیر قانونی ماسه انجام می‌شود که آسیب زیادی به طبیعت و محیط زیست وارد کرده است.»
وی با بیان این که ماسه‌ها در زنجیره غذایی برخی آبزیان قرار دارند و با این کار امکان حیات از بسیاری از موجودات گرفته می‌شود، نیز گفت: «ماسه‌خواری منجر به اختلال در محیط زیست و چرخه زندگی آبزیانی که در دریا زندگی می‌کنند، می‌شود لذا باید تدابیری در این حوزه اتخاذ شود در غیر این صورت با چالش‌های جبران ناپذیری در آینده مواجه می‌شویم. برداشت بی‌رویه شن و ماسه از بستر رودخانه‌ها، عامل بروز فجایع زیست محیطی جبران‌ناپذیر می‌شود که باید مورد توجه قرار بگیرد.»
به گفته خامسی بستر برخی از رودخانه‌ها به دلیل برداشت‌های بی‌رویه با مشکلاتی روبرو شده است که حل این مشکلات مستلزم برنامه ریزی و مدیریت در این بخش است. وی هم چنین تاکید کرده است که: «برداشت غیرمجاز شن و ماسه از مهم‌ترین مشکلات در منابع طبیعی به حساب می‌آید که اگر راه علاجی برای آن اندیشیده نشودآسیب‌های زیادی را به محیط‌زیست و منابع طبیعی وارد می‌کند.»
پس از غارت کوه و جنگل و تالاب نوبت به ماسه‌ها رسید
چندسالی است که چهره سواحل دریای کاسپین یا خزر، با طمع زمین خواران نازیبا شده و ساخت و ساز بنا و ویلاسازی تقریبا تبدیل به چالشی جدی در سواحلی شمال کشور شده است. در سال‌های اخیر با پدیده زمین خواری، تالاب خواری و حتی کوه خواری مواجه شده بودیم و به نظر می‌رسد این بار نوبت به سواحل شمال کشوررسیده که مورد هدف زمین خواران قرار گیرد تا با سرقت شن و ماسه به عنوان عناصر گران بهای سواحل تیشه بر ریشه محیط زیست وارد سازند و با تخریب آن به اهداف و مقاصد شوم ساخت ویلا‌های ناساز با محیط دست پیدا کنند.
از مازندارن تا خلیج گرگان و تالاب انزلی در شرف تخریب و ماسه خواری
بنا بر گزارش‌های واصله درحال حاضر ماسه‌های ۵۰۰ نقطه از حدود ۴۷۰ کیلومتر ازسواحل استان مازندران به طورشبانه روزی درحال سرقت است. شنیده ها حاکی از این است که شنها و ماسه های برداشت شده ازسواحل دریای خزر حتی به کشور‌های آسیایی و خاورمیانه صادرمی شود که باعث باتلاقی شدن زمین ها و نابودی دریا خواهد شد و درمقابل مسئولین اقدامی در این رابطه انجام نمی دهند.
هم چنین پدیده ماسه خواری و شن خواری در خلیج گرگان دراستان گلستان نیز به چشم میخورد. این در حالی است که از یک سو فاضلاب شهری وارد خلیج گرگان می‌شود و از سوی دیگر بر روی رودخانه‌های این خلیج سدسازی انجام شده و برداشت‌های بی‌رویه آب تحت عنوان تامین آب شرب و کشاورزی صورت می‌گیرد. به این ترتیب اکثر زمین خواریهایی که درخلیج گرگان صورت گرفته درزمینهای شنی و ماسه‌ای بوده و نزدیک به ۴۰ درصد خلیج گرگان خشک شده و روز به روز برعمق فاجعه میافزاید و با این تفاسیر به نظر می‌رسد تا تابستان سال آینده ۷۰درصد این خلیج خشک شود و ممکن است، گرد و خاک و شوره نمکها برخاسته از این خلیج را شاهد باشیم که شمال کشور را کاملا تحت تاثیر قرار می‌دهد و حتی می‌تواند اثر تخریبی آن بر روی استان تهران نیز دیده شود.
حالا دیگر سرقت از سواحل ماسه‌ای آن چنان شدت یافته که حتی برای مصرف داخل برای ساخت ویلا استفاده می‌شود و یا در مسیر صاردات قرار می‌گیرد. از سوی دیگر جنگلتراشیها نیز در بالادست تالاب انزلی صورت می‌گیرد و علاوه بر آن برداشت بی‌رویه شن و ماسه بر بستر رودخانههایی که به تالاب انزلی منتهی می‌شوند، را نیز شاهد هستیم و این یعنی دومینوی نابودی تالاب‌ها در کشور شدت یافته است. درحال حاضر ۹۰درصد از منابع آبهای سطحی در کشور از بین رفته است و ۱۰درصد باقیمانده نیز به نام شن خواری و ماسه خواری در حال نابودی است و حتی این نابودی بار‌ها با اعتراضات مردم محلی مواجه شده است که جا دارد قوه قضاییه و مسئولین محلی به فوریت به این امر رسیدگی کنند.
باید توجه کرد که زمین خواریهایی که به نام شن خواری و ماسه خواری صورت می‌پذیرد، به تخریب محیط زیست، از بین رفتن تالاب‌ها و هجوم گرد وغبار به کشور ایران منجر شده است.
هجوم ویلاسازان به شمال و رواج ماسه خواری
رواج ماسه خواری در شمال کشور ارتباط مستقیمی با توسعه ویلاسازی‌های بی ضابطه در سه استان شمالی کشور دارد؛ چراکه عمده ماسه‌هایی که از کوه ها، رودخانه‌ها و سواحل این استان برداشت می‌شود، در صنعت ساختمان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ماسه خواری البته پدیده‌ای غیرقانونی نیست و بیشتر معادن برداشت ماسه در مازندران، از سازمان صمت این استان مجوز دارند؛ سازمانی که به همراه تشکل‌های معدنی مازندران در هیات حل اختلاف ماده ۲۴ مکرر قانون معادن اعمال نفوذ می‌کند و مانع از آن می‌شود که نهاد‌های زیست محیطی مازندان بتوانند جلوی توسعه معادن برداشت ماسه در این استان را بگیرند.
در این میان، اما اشتهای سیری ناپذیر سودجویان و متصرفان، ماسه‌های سواحل در حاشیه خزر را می‌بلعند و پدیده ساحل خواری درد و زخم مشترک سواحل در شمال ایران شده است و اتفاقا هم با مجوز و هم بدون مجوز در حال جارو کردن سواحل شمال کشور هستند. یعنی نه تنها با مجوز‌های وزارت صمت که بسیاری بدون مجوز و غیرقانونی به جان سواحل شمال کشور افتاده اند.
غیرقانونی‌ها شبانه به ساحل حمله می‌کنند
سودجویان و متخلفان شبانه به ساحل و دریای مازندران دستبرد می‌زنند و با نیسان، تراکتور و انواع کامیون‌ها، ماسه‌های دریایی را غارت می‌کنند و با قیمت‌های نجومی به فروش می‌رسانند. دست شهرک‌های ساحل نشین و برخی نگهبانان در دست سودجویان است و کیسه کیسه ماسه با ماشین‌های باری و یا سواری از حاشیه کاسپین کنده شده و تبدیل به سیمان و بلوک می‌شود.
حاشیه نشینان سواحل شمال ایران حالا می‌گویند که هر شب شاهد حضور کامیون‌ها و بولدزر‌ها و تراکتور‌ها در حاشیه ساحل و رودخانه‌های منتهی به دریا هستیم که ماسه‌های ساحلی را بار می‌زنند و در گوشه و کنار با دپو کردن با قیمت‌های نجوی به فروش می‌رسانند.
«مهدی رازجویان»، معاون هماهنگی امور اقتصادی استانداری مازندران در همین رابطه به «بازار» گفته بود که: «در بخش‌های مختلف شاهد برداشت‌های غیرقانونی ماسه هستیم». او این روند را سبب آسیب به طبیعت و محیط زیست دانسته و در ادامه نیز گفت: «برداشت غیرمجاز شن و ماسه از مهم‌ترین مشکلات در حوزه منابع طبیعی محسوب می‌شود و باید برای آن چاره اندیشی صورت گیرد. برداشت ماسه و شن ماسه سبب بروز هزاران میلیارد تومان خسارت‌های اقتصادی به حوزه‌های مختلف در استان مازندران شده است.»
تخریب سواحل شمال زیر ضرب سودجویی مالی در ترکیب با ویلاسازی‌ها
در حالی برداشت متخلفان ماسه‌های ساحلی را چندین برابر ماسه‌های کوهی و با قیمت‌های نجومی به فروش می‌رسانند، بررسی‌ها نشان می‌دهد هر سرویس ماسه ساحلی توسط کامیون داران تا پنج میلیون تومان نیز به فروش می‌رسد. این درحالی که نرخ ماسه‌های کوهی و معادن بسیار کمتر از آن است.
«عبادالله باران چشمه» مسول انجمن معدن غرب مازندران درباره نرخ شن و ماسه در معادن نیز گفته است که: «طبق مصوبه نرخ حمل و نقل شن و مصوبه از مرزن آباد تا چالوس به ازای هر تن کیلومتر ۵۰ هزار تومان است و با احتساب نرخ ۹۰ هزار تومانی شن و ماسه باید به دست مصرف کننده هر تن ۱۴۰ هزار تومان برسد، ولی اکنون این نرخ تا بیش از ۲۲۰ هزار تومان در نوسان است.»
از سوی دیگر «داریوش عبادی»، فعال محیط زیست مازندران با اشاره به پدیده «ماسه خواری» می‌گوید که: «با وجود این که از سال‌ها پیش شاهد برداشت بی رویه ماسه در مازندان بوده ایم، اما در دو سال گذشته، این پدیده به شدت اوج پیدا کرده است؛ چراکه در این مدت شاهد اوج گیری سیل ساخت و ساز‌ها در استان مازندران بوده ایم و ماسه یکی از مهم‌ترین مصالح ساختمانی است که ویلاسازان به آن احتیاج دارند. در سال‌های اخیر متاسفانه شرایط به گونه‌ای پیش رفته است که بسیاری از ثروتمندان تهران یا دیگر کلانشهر‌ها تمایل پیدا کرده اند که حتما یک خانه دوم در شمال کشور داشته باشند؛ به نحوی که براساس برآورد‌های رسمی، کمتر از یک سوم منازل مسکونی در مازندران متعلق به اهالی بومی همین استان است. دلیل اصلی برداشت بی رویه ماسه از منابع طبیعی مازندران نیز توسعه ویلاسازی است، زیرا مهم‌ترین مصرف ماسه در مازندران در صنایع ساختمانی است.»
از مجوز معدن تا پیمانکاری راه و پرورش ماهی، بهانه‌هایی برای تاراج سواحل کاسپین
این در حالی است که برخی افراد به بهانه اجرای فعالیت‌هایی غیر از معدن کاری نیز برای برداشت ماسه از مازندران مجوز می‌گیرند؛ به طور مثال، در سال‌های اخیر برخی برای احداث مراکز پرورش ماهی در سواحل، از ادارات محلی مجوز گرفته، اما به این بهانه که برای توسعه مراکز خود حتما باید چند متر چاله حفر کنند، اقدام به برداشت بی رویه ماسه از ساحل و فروش آن‌ها در بازار آزاد مصالح ساختمانی کرده اند. بخشی از این افراد با وجود این که مدیریت چند هکتار از اراضی ملی را به بهانه ساخت مرکز پرورش ماهی در اختیار گرفته بودند، بعد از فروش ماسه‌های زمین‌های تحت مدیریت خود، حتی اقدام به ایجاد مرکز پرورش ماهی نکردند و به این بهانه میلیارد‌ها تومان از برداشت ماسه به جیب زدند.
تعریض جاده را نیز از دیگر بهانه‌های برخی سودجویان برای برداشت ماسه از آن استفاده می‌کنند. برخی شرکت‌های پیمانکاری که پروژه‌های مربوط به تعریض جاده در نقاط مختلف مازندران را از دولت می‌گیرند و بخش زیادی از ماسه‌هایی را که به این بهانه از کوه‌های مازندران برداشت می‌کنند، به جای استفاده در پروژه تعریض جاده، در بازار آزاد می‌فروشند.