گمانه زنی های باستان شناسی در مسجد صفی رشت منجر به کشف شواهد نویافته از آثار سده های اولیه اسلامی شد

عصرکاسپین/ گمانه زنی های باستان‌شناسی در مسجد صفی شهر رشت، منجر به کشف شواهدی از اواخر دوره سلجوقی/ اوایل دوره ایلخانی، تا دوره قاجار در رشت شد. به گفته شهرود امیر انتخابی، مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان گیلان، در پی استعلام بنیاد مسکن شهرستان رشت به منظور آغاز عملیات مرمت این مسجد، مقرر شد تا معاونت میراث فرهنگی با مجوز صادره از سوی پژوهشکده باستان‌شناسی کشور و به سرپرستی ولی جهانی، اقدام به گمانه‌زنی باستان‌شناختی در این مسجد نماید. به گفته ولی جهانی، معاون میراث فرهنگی استان گیلان و سرپرست گروه کاوش، پیش از این، هیچ گمانه زنی باستان‌شناختی در محدوده شهرستان رشت و به ویژه شهر رشت انجام نشده و عمده‌ترین اطلاعات تاریخی مربوط به این شهر محدود به اسناد مکتوب بوده است. بر این اساس، قدیمی‌ترین منبعی که از شهر رشت به عنوان یک شهر آباد سخن به میان آورده، کتاب حدودالعالم است که توسط مؤلفی ناشناس، در سال ۳۷۲ ه.ق. نگاشته شده است. قدیمی‌ترین اثر برجای و شناخته شده این شهر نیز، مسجد صفی است که بنابر اسناد، به سال‌های آغازین حکومت صفویان، یعنی قرن ۱۰ ه.ق. نسبت داده می‌شد. قتل و دفن امانی صفی‌میرزا، فرزند شاه عباس یکم صفوی در محدوده این مسجد، از جمله مهم‌ترین وقایع تاریخی مرتبط با این مکان است که گفته می‌شود این مسجد نام خود را از این واقعه تاریخی وام گرفته است. وی افزود با گمانه زنی های باستان‌شناسی در بخش میانی دیوار شمالی شبستان این مسجد تا عمق ۳۴۵ سانتی‌متری، مشخص شد که احتمالاً این مسجد در قرون ۶ تا ۷ ه.ق. مصادف با اواخر دوره سلجوقی و اوایل دوره ایلخانی، بنا شده و در طول دوره‌های بعد ضمن گسترش، بخش‌هایی از آن، مورد مرمت قرار گرفته است. دیوار شمالی مسجد که به نظر می‌رسد در دوره تیموری و یا صفوی به منظور گسترش اصل بنا اجرا شده باشد به عرض ۱۳۰ سانتی‌متر تا عمق ۲۲۰ سانتی‌متری نسبت به کف فعلی مسجد، ثبت و ضبط شد که با آجرهایی به ابعاد ۵×۲۰×۲۰ سانتی‌متر و با ملات شفته آهک ساخته شده و شالوده این دیوار بر اساس مطالعات اولیه بر روی بقایای استقراری مربوط به اوایل اسلام بنا شده است. بر اساس نظر رقیه مجتبایی، باستان‌شناس و معاون گروه گمانه‌زنی، بنا بر یافته‌های اخیر، کف بنا آجر فرش بوده و برای تزئینات آن نیز از کاشی‌های چندرنگ استفاده شده است که در سایه تعمیر و گسترش بنا در ادوار مختلف تخریب شده و به جای آن در دوره قاجار و پهلوی تزئینات گچبری به کار رفته است؛ بقایای این تزئینات کاشیکاری، در بخشی از قسمت فوقانی این دیوار به صورت برجا به دست آمده است. جهانی معتقد است که بخش کاوش شده در این مسجد، بر روی گورستان متراکمی، متعلق به ادوار میانی تا متأخر اسلامی بنا شده که احداث دیوار شمالی و گسترش شبستان به سمت شمال، بخش‌هایی از گورهای آن را تخریب نموده است. امیرانتخابی درباره اقدامات لازم‌الاجرا در این مسجد اذعان داشت که بنا بر تصمیمات اتخاذ شده، این بنای با ارزش که به عنوان قدیمی‌ترین بنای برجای شهر رشت محسوب می‌گردد به همت بنیاد مسکن استان گیلان مورد بازسازی و مرمت قرار خواهد گرفت و در راستای کشف هویت اصیل این بنا، از مطالعات باستان‌شناسی اخیر و نیز کاوش‌های بعدی در این بنا، استفاده خواهد شد. همچنین در عملیات مرمتی در دست اجرا، نمای مناره مسجد با زدودن بخش‌های الحاقی متأخر آزاد شده و به شکل اولیه مرمت می‌گردد. وی افزود مراحل آغازین طرح مرمتی این بنای ارزشمند با همکاری بنیاد مسکن و شهرسازی رشت و با پیگیری و نگاه فرهنگ دوست آیت‌الله رودباری انجام شده و مراحل تکمیلی آن در سال جاری ادامه خواهد داشت.