برنامه پوتین برای افزایش جمعیت روسیه؛ مشوق‌های مالی و ترویج ارزش خانواده
دولت روسیه بعد از وخیم‌تر شدن بحران جمعیتی و احتمال «تبدیل شدن این کشور به یک فضای خالی» اجرای طرح مشوق‌های فرزندآوری را در دستور کار خود قرار داده که در این گزارش به بررسی ابعاد استراتژیک آن پرداخته می‌شود.
برنامه پوتین برای افزایش جمعیت روسیه؛ مشوق‌های مالی و ترویج ارزش خانواده
«خانواده‌های جوان به حمایت مضاعف نیاز دارند». این ایده‌ای بود که «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه در ماه فوریه سال جاری طی سخنرانی خود در مجمع فدرال روسیه (نهاد اصلی قانونگذاری در این کشور) مطرح کرد. خانواده‌هایی که دارای یک یا دو فرزند در روسیه هستند، هم‌اکنون نیز از ۶ درصد معافیت پرداخت اجاره بهای منازل مسکونی خود بهره‌مند می‌شوند اما کرملین قصد دارد کمک‌های بیشتری به آنها ارائه کند.
پوتین همچنین در تاریخ دوم ژوئن ۲۰۱۹ و در آستانه روز جهانی کودک، به تعدادی از خانواده‌های پرجمعیت روسیه که دارای چندین فرزند هستند، «نشان افتخار والدین» اهدا کرد. مراسم اهدای این نشان افتخار در کاخ ریاست‌جمهوری روسیه «کرملین» برگزار شد و طی آن پوتین از دیگر خانواده‌های روسی، مخصوصا زوج‌های جوان خواست که بدون نگرانی از تامین هزینه‌ها، فرزندان بیشتری به دنیا بیاورند.
طبق اسناد دولتی روسیه این جایزه که علاوه بر نشان، شامل مبلغی پول نیز هست برای تشویق خانواده‌های روسی جهت فرزندآوری بیشتر و ایفای نقش در مقابله با «بحران جمعیتی» این کشور اهدا می‌شود. این جایزه به خانواده‌هایی با تعداد هفت یا بیشتر فرزند اعطا می‌شود.
پارلمان سفلی روسیه (دوما) نیز همزمان با اعطای نشان افتخار والدین از سوی پوتین به هشت خانواده پرجمعیت روس، قانون موسوم به «حمایت از خانواده» را تصویب کرد تا بیش از ۴۵۰ هزار خانوار جدید را تحت پوشش حمایت‌های مالی دولتی قرار دهد. قانونی که برای کاخ کرملین، چندین میلیارد روبل هزینه درپی خواهد داشت.
نمای کلی: رئیس‌جمهور روسیه طی سخنرانی در مجمع قدرال این کشور گفت که خانواده‌های پرجمعیت علاوه بر مشوق‌های مالی، معافیت‌های مالیاتی نیز دریافت می‌کنند تا دیگران نیز به فرزندآوری بیشتر ترغیب شوند.
طبق گفته‌های او، بار مالیاتی بر دوش خانواده‌های پرجمعیت روسی کاهش خواهد یافت. این ایده، مفهوم ساده‌ای دارد: «فرزند بیشتر، مالیات کمتر».
پوتین با معرفی چند سیاست جدید که قرار است ضمن مقابله با نرخ نزولی جمعیت روسیه استانداردهای معیشتی را ارتقا بدهد، به خانواده‌های روس وعده داد که شاهد بهبود سریع در وضعیت زندگی خود خواهند بود.
قانون مذکور برای خانوارهایی که از ابتدای ژانویه ۲۰۱۹ صاحب فرزند سوم شوند، اجرایی خواهد بود.
رئیس‌جمهور روسیه در جلسه مذکور توضیح داد: «در حال حاضر، آنها (خانواده‌های روس) وام (اجاره مسکن) می‌گیرند و آن را بازپرداخت می‌کنند. همینجا منفعتی که دریافت می‌کنند به پایان می‌رسد زیرا نرخ بهره فقط تا ۳ یا ۵ سال ابتدایی وام از سوی دولت حمایت و پرداخت می‌شود. من پیشنهاد می‌دهم که این حمایت برای تمام زمان اجاره منزل مسکونی ادامه داشته باشد».
به گفته پوتین، این تصمیم به سرمایه‌گذاری بیشتر نیاز داشته و برای دولت روسیه در سال ۲۰۱۹ حداقل ۷.۶ میلیارد روبل (معادل ۱۱۷ میلیون دلار) هزینه خواهد داشت. در صورت اجرای درست این سیاست و افزایش فرزندآوری در روسیه، بار مالی این طرح برای کرملین در سال ۲۰۲۰ به ۲۱.۷ میلیارد روبل (معادل ۳۳۴ میلیون دلار) و برای سال ۲۰۲۱ مبلغ ۳۰.۶ میلیارد روبل (معادل ۴۷۲ میلیون دلار) آب می‌خورد.
جزئیات: طرح جدید دولت روسیه برای حمایت از خانواده‌های پرجمعیت می‌تواند تا سال آینده میلادی حدود ۶۰۰ هزار خانوار جدید را شامل شود.
«الکسی نیدنز» از شرکت عمرانی دولتی «دُم.آر.اف» با بیان اینکه این طرح می‌تواند در آغاز اجرا حداقل ۴۵۰ هزار خانوار روس که فرزند سوم خود را به دنیا بیاورند تحت پوشش قرار دهد، می‌گوید درخواست آنها برای بهره‌مندی از معافیت‌های دولتی بررسی می‌شود و در صورت داشتن شرایط مورد نیاز مبلغ لازم برای بازپرداخت سود وام اجاره مسکن به بانک پرداخت می‌شود.
خانواده‌های روسی با ارائه مدرک تولد فرزند سوم خود و فرم‌های مرتبط به بانک می‌توانند وام مورد نظر برای رهن و اجازه منزل مسکونی دریافت کنند. بعد از آن شرکت عمرانی دم.آر.اف که مسئول اجرای این طرح است، بررسی درخواست‌ها را آغاز می‌کند.
میانگین وام اجاره منزل مسکونی در روسیه ۲.۵ میلیون روبل (معادل ۳۸۵۰۰ دلار) است. در کنار این، زوج‌های روسی با به دنیا آمدن اولین فرزند خود، مبلغ ۴۵۰ هزار روبل (معادل ۷ هزار دلار) مبلغ حمایتی موسوم به «سرمایه مادری» دریافت کنند.
با به دنیا آمدن فرزند دوم در یک خانواده روس، آنها می‌توانند از ۴۵۰ هزار روبل حمایت دولتی مجدد بهره‌مند شوند. بدین ترتیب حدود یک سوم از مبلغ کل وام اجاره منزل که پیشتر گفته شد، کاسته می‌شود.
دولت روسیه فعلا بودجه ۱۰ میلیارد روبلی (معادل ۱۵۶ میلیون دلار) برای آغاز این طرح اختصاص داده است.
همچنین کمک هزینه درمان فرزندان معلول خانواده‌ها نیز از ابتدای جولای با افزایش تقریبا دو برابری، به میزان ۱۰ هزار روبل می‌رسد.
طرح مذکور همچنین برای خانواده‌های پرجمعیت روس به ازای ۵ متر مربع (به‌ازای هر فرزند) در منازل آپارتمانی و ۷ متر مربع در منازل ویلایی معافیت از مالیات املاک و مستغلات قائل می‌شود.
اهمیت موضوع: روسیه به عنوان بزرگترین کشور دنیا، در حال حاضر حدود ۱۴۴ میلیون نفر جمعیت دارد اما پوتین چندی پیش در سال ۲۰۱۷ هشدار داد که اگر روند منفی کنونی نرخ رشد جمعیت ادامه یابد، جمعیت این کشور به رقم ۱۰۷ میلیون نفر در سال ۲۰۵۰ کاهش می‌یابد.
روسیه در پایان قرن نوزدهم، کشوری با جمعیت جوان بود که در آن تعداد کودکان به میزان قابل توجهی از تعداد سالمندان بیشتر بود. در سال ۱۹۹۰، روسیه در رتبه ۲۵ کشورهای جهان با نرخ رشد جمعیت بالا قرار گرفت.
اما مدتی است که سیاستگذاران روس متوجه مشکلی شده‌اند و آن مسئله این است که روسیه با بحران جمعیتی وخیمی مواجه است. بعد از فروپاشی جماهیر شوروی سابق، جمعیت روسیه سالانه به میزان ۷۰۰ هزار نفر کاهش مستمر داشته است.
مابین سال‌های ۱۹۹۲ و ۲۰۰۹ میلادی، جمعیت روسیه ۶ میلیون نفر (حدود ۴ درصد از جمعیت کل) کاهش پیدا کرد. دلیل این امر نیز تعداد کمتر زاد و ولد از تعداد مرگ و میر بود.
پوتین در مبارزات انتخاباتی خود در سال ۲۰۱۲ زنگ خطر را به‌صدا درآورده و هشدار داد: «ما با خطر تبدیل شدن به یک “فضای خالی” مواجه هستیم که سرنوشتش دیگر به دست ما تعیین نخواهد شد».
امید به زندگی، مخصوصا در میان مذکرهای میان‌سال، به شدت کاهش داشته است.
با کاهش نرخ باروری، فشار کاری بر جامعه روسیه افزایش یافته است زیرا هر نفر باید بیشتر کار کند تا خلأ بازنشسته‌ها را جبران کند.
طبق داده‌های دولتی، از روزهای آغازین سال ۲۰۱۷ میلادی، حدود ۱۵ درصد از جمعیت روسیه (۲۲ میلیون نفر) زیر خط فقر زندگی می‌کنند که اکثر آنها نیز دارای فرزند هستند.
روند جمعیتی اخیر در روسیه همچنین باعث بروز نگرانی‌های عمومی گسترده شده است. روسیه هم‌اکنون نرخ مرگ‌ومیر را که به‌طرز عجیبی بالا است را تجربه می‌کند. بر اساس اسناد بیمارستانی و بهداشتی که توسط خبرنگار فارس بررسی شد، بخش اعظم این نرخ مرگ‌ومیر بالا به‌دلیل مصرف زیاد و بیش‌ازحد مشروبات و نوشیدنی‌های الکی در این کشور است.
«ماکسیم اُرِشنیک» وزیر اقتصاد روسیه در سپتامبر ۲۰۱۷، با یادکردن از بحران جمعیتی این کشور به عنوان «یکی از بدترین‌ها» در نوع خود در جهان، گفته بود: «طی ۵ یا ۶ سال آینده، ما بطور متوسط سالانه میزان ۸۰۰ هزار نفر از نیروی کار در ساختار جمعیتی خود را از دست می‌دهیم».
مقایسه نرخ تولد و مرگ در روسیه از سال ۱۹۴۶ تا ۲۰۱۷
مطالعه بیشتر: برنامه جدید حمایت از خانواده در واقع همان ادامه سیاست‌های کاخ کرملین در مقابله با بحران جمعیتی روسیه است. اقداماتی که تا کنون از سوی مقامات دولتی در روسیه اجرا شده نتوانسته تاثیر خاصی در توقف روند کاهشی جمیت این کشور داشته باشد.
بعد از معرفی طرح موسوم به «سرمایه مادری» در سال ۲۰۰۷، نرخ باروری طی ۶ سال پس از آن، از ۱.۴ فرزند به ازای هر خانم، به ۱.۷ فرزند به ازای هر خانم افزایش یافت. در سال ۲۰۱۳ نرخ زاد و ولد برای اولین بار از دهه ۱۹۹۰، از نرخ مرگ‌ومیر پیشی گرفت.
در سال ۲۰۱۶ اما مجددا نرخ رشد جمعیت منفی شد. در سال‌های پس از آن نیز این روند وخامت بیشتری پیدا کرده و نرخ زاد و ولد حدود ۱۷۰ هزار نفر کمتر از مرگ‌ومیر شد.
برنامه وام اجاره مسکن در روسیه، با اعطای تخفیف ۶ درصدی از سوی دولت برای نرخ بهره به خانواده‌هایی که دو یا تعداد بیشتری فرزند داشته باشند، از اوایل سال ۲۰۱۸ آغاز شد. با این حال اما طی یک سال، فقط ۴۵۰۰ خانوار توانستند از منافع این برنامه بهره‌مند شوند. این بدان معنی بود که شرایط پیشنهادی از سوی دولت برای مردم روسیه مناسب نبود.
در حال حاضر، خانواده‌های روس دارای دو فرزند، می‌توانند مستمری ماهانه‌ای از محل سرمایه مادری دریافت کنند.
این مستمری به خانواده‌هایی که درآمدشان از یک‌ونیم برابر حداقل معیشتی (خط فقر) بیشتر نباشد، پرداخت می‌شود.
در نوامبر ۲۰۱۷ بود که پوتین از اجرای طرحی برای حمایت از فرزندآوری در خانواده‌های روسی خبر داد. این طرح اولیه، برای خانوارهایی که صاحب اولین فرزند خود شوند و درآمدشان از ۱۵۰ درصد حداقل کیفیت زندگی بیشتر نباشد، مستمری درنظر می‌گرفت.
این در حالی است که طرح سرمایه مادری، برای یک بار به خانواده‌هایی که صاحب فرزند دوم، سوم و بیشتر شوند، مبلغ ۴۵۰ هزار روبل (معادل ۷۷۰ دلار) کمک بلا عوض، به شکل بُن خرید یا نوسازی آپارتمان یا هزینه تحصیل فرزند یا مستمری مادر اعطا می‌کند.