یکشنبه خورشید تاریک می‌شود

عصرکاسپین / خورشید گرفتگی یکم تیرماه حدود ساعت ۹ صبح شروع می‌شود و تا ساعت ۱۱ و ۳۷ دقیقه در اغلب نقاط کشور ادامه دارد.

عمران مرادی- عضو هیئت علمی مرکز نجوم ادیب اصفهان در توضیح جزئیات این پدیده نجومی، اظهار کرد: خورشیدگرفتگی یا کُسوف هنگامی رخ می‌دهد که سایه ماه بر بخشی از زمین بیفتد و در نتیجه در قسمت‌هایی از کره زمین، قرص ماه قسمتی از قرص خورشید یا تمام آن را از دید ناظر زمینی بپوشاند.

وی با بیان اینکه مدار حرکت ماه به دور زمین و زمین به دور خورشید بیضوی شکل است، تصریح کرد: در نتیجه زمانیکه ماه به دور زمین می چرخد، زمان هایی بین زمین و خورشید و گاهی زمین بین ماه و خورشید قرار می گیرد.

این پژوهشگر و مدرس نجوم افزود: زمانی که زمین بین ماه و خورشید است، سایه زمین بر روی ماه می افتد و در این حالت، سطح خورشید تاریک می شود و ماه گرفتگی یا خسوف رخ می دهد. اما زمان هایی ماه بین خورشید و زمین است مقارنه ایجاد می شود که از دیدگاه ناظران زمینی ماه در کنار خورشید قرار دارد و ماه نو است و قابل دیدن نیست.

به گفته مرادی خسوف یا ماه گرفتگی در نیمه ماه قمری اتفاق می افتد.

تنها در دو نقطه امکان خسوف و کسوف وجود دارد

وی دلیل اینکه چرا در هر ماه قمری یک ماه گرفتگی و یک خورشید گرفتگی رخ نمی دهد، اظهار کرد: مدار حرکت ماه به دور زمین دقیقا همسطح مدار حرکت زمین به دور خورشید نیست و ۵ درجه اختلاف دارد. از اینرو خورشید، زمین و ماه معمولا در یک راستا نمی شوند و تنها در دو نقطه ماه در صفحه مداری زمین به دور خورشید قرار می گیرد و هر زمان ماه در این دو نقطه باشد و اگر خورشید هم در یک طرف باشد هر سه در یک راستا قرار می گیرند و شاهد خورشید گرفتگی و ماه گرفتگی خواهیم بود.

این عضو فعال مرکز نجوم ادیب اصفهان همسطح نبودن مدار حرکت زمین به دور خورشید احتمال با مدار حرکت ماه به دور زمین را دلیل تعداد کم خورشید گرفتگی و ماه گرفتگی ها عنوان کرد و گفت: در خورشید گرفتگی به دلیل اینکه ماه کوچکتر است، سایه ایجاد شده کوچکتر است، به همین دلیل مناطق محدودی را شامل می شود و مثل ماه گرفتگی نیست.

وی تاکید کرد: ماه گرفتگی ساعت ها به طول می انجامد و اغلب یک نیمکره زمین می توانند شاهد آن باشند. اما در خورشید گرفتگی تنها دقایقی که ماه روبروی خورشید است، در مناطق محدودی از زمین قابل مشاهده است.

این مدرس و پژوهشگر نجوم در توضیح انواع خورشید گرفتگی گفت: سه نوع خورشیدگرفتگی وجود دارد که شامل، کلی، حلقوی و جزئی است. اگر ماه کل قرص خورشید را بپوشاند کسوف کامل است و در این شرایط کل نور خورشید حذف می شود و تاج خورشید مشخص می شود.

مرادی با بیان اینکه این نوع خورشیدگرفتگی بسیار زیبا است، خاطرنشان کرد: در عین حال این نوع کسوف بسیار به ندرت اتفاق می افتد. آخرین بار خورشید گرفتگی کامل که در ایران قابل رویت بود، مربوط به مرداد سال ۷۸ است.

وی ادامه داد: نوع دیگر خورشید گرفتگی حلقوی است که در این حالت، ماه در اوج مداری خود یعنی بیشترین فاصله با زمین قرار دارد و به دلیل اینکه دور شده و قرص ظاهری ماه نسبت به قرص ظاهری خورشید کوچکتر می شود، کل سطح خورشید را نمی پوشاند و تنها وسط خورشید تاریک و حلقه نورانی اطراف آن ایجاد می شود.

این عضو فعال مرکز نجوم ادیب اصفهان خورشید گرفتگی یکم تیر ماه را خورشید گرفتگی حلقوی اعلام کرد و گفت: به دلیل اینکه درصد کمتری از این خورشیدگرفتگی در ایران قابل رویت است، از نوع جزیی است.

مرادی در توضیح نوع سوم خورشیدگرفتگی که جزئی نام دارد، گفت: گاهی اصلا سایه ماه به طور کامل نیست و بخشی از خورشید را می پوشاند که این خورشید گرفتگی جزیی است.

جنوب شرقی ایران بهترین نقطه برای رصد خورشیدگرفتگی یکم تیر

مرادی توضیح داد: یکم تیرماه خورشید گرفتگی اصلی مرکزی در مناطق جنوبی ایران قابل مشاهده است و نوار مرکزی در جنوب ایران است. هر چه به سمت مرکز بیایم، نوار مرکز خورشید گرفتگی کمتر می شود و میزان درصد خورشیدگرفتگی نیز کم می شود.

به گفته این فعال نجوم میزان رصد خورشیدگرفتگی یکم تیرماه در مناطق جنوب ایران ۹۸ درصد است که در جنوب شرق ایران بهترین موقعیت را دارد. هرچه به سمت مرکز و شمال ایران نزدیک شویم میزان خورشید گرفتگی کمتر شده، به گونه ای که در تهران حدود ۴۰ درصد و شمال غرب کشور ۲۹ درصد قابل مشاهده است.

مرادی میزان رصد خورشیدگرفتگی در اصفهان را ۵۷ درصد اعلام کرد و گفت: این خورشیدگرفتگی در آفریقا به جز بخش غربی، جنوب شرقی اروپا و آسیا به صورت جزئی قابل مشاهده است و در جمهوری کنگو، سودان جنوبی، اتیوپی، یمن، عمان، عربستان صعودی، شمال هند و مناطقی از پاکستان، جنوب چین و تایوان به صورت حلقوی مشاهده می شود.

وی جزئیات این پدیده را اینگونه توضیح داد: خورشیدگرفتگی از ساعت ۸ و ۵۷ دقیقه صبح یکم تیرماه آغاز و تا حدود ۱۱ و ۳۷ دقیقه ادامه دارد.

مشاهده خورشیدگرفتگی با چشم ممنوع

این پژوهشگر نجوم در پاسخ به این پرسش که چگونه می توان این پدیده نجومی را مشاهده کرد، اظهار کرد: رصد خورشید گرفتگی با چشم به هیچ وجه نباید انجام شود. خطرات نگاه به خورشیدگرفتگی جزئی بالا است و آسیب اشعه فرابنفش خورشید به شبکیه چشم جبران ناپذیر است.

وی افزود: برای دیدن این خورشید گرفتگی حتما باید از عینک های استاندارد خاص خورشید گرفتگی استفاده کرد و بهتر است افراد به مراکز نجومی مراجعه کنند و اکنون در شرایط کرونا از برنامه های آنلاین رصدی استفاده کنند.

مرادی تاکید کرد: برای مشاهده خورشیدگرفتگی باید بدانیم که در وهله اول هرگز به خورشید خیره نشویم. از عینک استاندارد استفاده کنیم و مطمین شویم که عینک تقلبی نیست و خش نداشته باشد.

وی در توضیح اینکه برخی برای مشاهده خورشید گرفتگی از عکس های رادیولوژی یا پوسته بیسکوییت استفاده می کنند، تصریح کرد: این ابزارها نیز مناسب نیست. زیرا اگرچه نور مرئی خورشید را فیلتر می کند، اما نور فرابنفش به چشم می رسد و آسیب وارد می کند.

مرادی گفت: برای رصد خورشید گرفتگی می توان از رصد غیر مستقیم نیز استفاده کرد. به این صورت که در مرکز تکه ای مقوا سوراخی ریز ایجاد کنید و آن را به سمت خورشید بگیرید، در این حالت نوری که از این سوراخ عبور می کند به صورت هلال است و دایره شکل نیست.

این مدرس نجوم در مورد خرافاتی که در مورد خورشید گرفتگی مطرح است، اظهار کرد: در قدیم تصور می کردند که این پدیده نحس است و برخی هم حتی آن را نشانه ای خوب می دانستند. در هر حال در این زمان به جز اینکه نباید به خورشید مستقیم نگاه کنیم، هیچ اتفاقی برای زمین نمی افتد و اشعه خاصی به زمین نمی رسد.

مرادی در پاسخ به این پرسش که آیا می توان خورشیدگرفتگی را با دوربین یا تلسکوپ مشاهده کرد، تصریح کرد: افرادی که دوربین و تلسکوپ کوچک دارند نیز می توانند از دوربین برای رصد استفاده کنند، به این شرط که هرگز زمانی که چشمشان پشت دوربین است نباید به خورشید نگاه کنند. نور خورشید از پشت دوربین هم آسیب می زند.

وی افزود: برای رصد با دوربین یا تلسکوپ در وهله اول اطمینان حاصل کنید که عدسی دوربین از جنس شیشه است و بدون اینکه چشم را پشت عدسی بگذارید می توانید از بالا نگاه کرده و سایه دوربین را نگاه کنید. در این زمان اگر یک کاغذ پشت چشمی بگذارید نور خورشید روی صفحه کاغذ می افتد می توان آن را رصد و عکاسی کرد.

مرادی به علاقه مندان عکاسی نیز توصیه کرد: در زمان های خورشید گرفتگی جزیی اگر دوربین حرفه ای دارید، می توانید در لابه لای برگ درختان نور خورشید را به صورت هلالی مشاهده کنید و از سایه برگ درختان روی زمین عکاسی کنید.