گیلان طبق آمارها سکان‌دار پیری جمعیت در کشور شناخته شده و بی‌توجهی به هشدارها و استمرار سیاست‌های کنونی تبعات جبران‌ناپذیری برای استان به بار می‌آورد.
عصر کاسپین/ طبق اعلام اداره کل بهزیستی استان گیلان، شاخص سالمندی کشور ۳۶.۸ درصد و شاخص سالمندی گیلان ۷۴.۵ درصد برآورد می‌شود؛ از طرفی نرخ رشد جمعیت در گیلان به ۰.۴ رسیده است و بر این اساس گیلان و شهرستان املش طبق آمارها سکان‌دار پیری جمعیت در کشور شناخته شدند.
«بخشی از تاریخچه کنترل جمعیت در کشور»
طبق برنامه اول توسعه مربوط به سال‌های ۶۸ تا ۷۲ نرخ باروری کشور باید از ۶.۴ فرزند به ۴ فرزند می‌رسید اما با وجود تحقق نرخ باروری ۴ فرزند در سال ۷۱ اقدامات کنترل جمعیت ادامه پیدا کرده و در سال ۷۲ قانون جمعیت و تنظیم خانواده تصویب شد که براساس آن باید نرخ باروری در کشور به ۳ فرزند می‌رسید.
در سال ۱۳۷۳ و در کنفرانس جمعیت و توسعه قاهره، هیئتی از کشورمان متعهد شدند که نرخ رشد جمعیتی کشور را به صفر برسانند بنابراین با تمام ابزارهای رسانه‌ای و ترویجی، تک فرزندی را تبلیغ کردند اما به عقیده بسیاری از پژوهشگران کاهش نرخ‌باروری در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه دو معنای متفاوت دارد.
بدون شک همه می‌دانند که مهم‌ترین نیاز برای یک کشور در حال توسعه داشتن نیروی کار جوان، متخصص و کارآمد است بنابراین با کاهش جمعیت جوان و افزایش جمعیت سالمند متعاقباً افزایش هرچه بیشتر پرداخت مستمری، هزینه‌هایی مانند بازنشستگی، تأمین اجتماعی و مانند این‌ها برای کشور و نظام اجرایی آن دشوار می‌شود.
برخی از اروپا به عنوان خانه سالمند بزرگ یاد می‌کنند اما یادآور می‌شوند که موضوع جمعیت در کشورمان و کشورهای غربی تفاوت عمده دارد؛ به بیان دیگر آنان معتقدند رسیدن نرخ باروری در اروپا از حدود ۷ فرزند به حدود ۲ فرزند حدود ۳۰۰ سال طول کشید اما در ایران تنها ظرف ۲۰ سال نرخ باروری افت شدیدی را تجربه کرده است.
صاحبنظران معتقدند پیری جمعیت در اروپا پس از توسعه‌یافتگی آن بوده است و هیچ کشور در حال توسعه‌ای را نمی‌توان یافت که دچار پیری جمعیت شده باشد بنابراین تفاوت‌های ذکر شده نشان می‌دهد که خطر عمده‌ای متوجه کشورمان ایران است و باید از طریق افزایش نرخ باروری مانع پیری و سالخورده شدن جمعیت کشور بشویم.
حال اگر بخواهیم به شکل ریزتر و با جزئیات بیشتری موضوع پیری جمعیت را در کشورمان مورد بحث و بررسی قرار دهیم بهتر است سری به آمارهای رسمی زده و ببینیم که وضعیت نرخ باروری و سالمند شدن جمعیت کشور در کدام نقطه به اوج خود رسیده است و چه تدابیر و سیاست‌هایی جهت جلوگیری از تشدید این امر اتخاذ می‌شود.
مدیرکل بهزیستی استان گیلان چند هفته گذشته با شرکت در یک برنامه زنده تلویزیونی گیلان را پیرترین استان کشور و شهرستان املش آن را به عنوان پیرترین شهرستان ایران معرفی کرد و گفت: شاخص سالمندی کشور ۳۶.۸ درصد و شاخص سالمندی گیلان ۷۴.۵ درصد است از طرفی نرخ رشد جمعیت در گیلان ۰.۴ برآورد می‌شود.
حسین نحوی‌نژاد سالمندان را به ۳ گروه سالمند جوان، سالمند میانسال و سالمند کهنسال تقسیم‌بندی کرد و در تشریح بیشتر این مطلب عنوان کرد: هم‌اینک چیزی حدود ۱.۵ درصد سالمندان گیلان کهنسال هستند از سوی دیگر بعد از املش، رودسر و لاهیجان پیرترین و تالش، آستارا و رضوانشهر جوان‌ترین شهرستان‌های گیلان محسوب می‌شوند.
شاید مهم باشد که در این‌جا بگوییم که کشورمان در سال‌های طولانی با جمعیت جوان و کودک فراوانی مواجه بود به گونه‌ای که مدارس مجبور بودند تا سه شیفت کار کنند اما چه شد که در یک مقطع کوتاهی زنگ هشدار جمعیت به صدا درآمد تا در استانی نظیر گیلان با این همه مواهب خدادادی شاید کاهش نرخ‌باروری و بحران پیری جمعیت بشویم.
همزمان با به صدا درآمدن زنگ‌های هشدار مردم نیز کمتر از هر زمان دیگر تمایل به فرزندآوری دارند و شاید دلیل این عدم تمایل موضوعی نباشد که بتوان آن را به یک دلیل خاص منحصر کرد؛ تغییر سبک زندگی، کوچک شدن محل سکونت مردم در شهرها و از همه مهم‌تر مسائل اقتصادی در کاهش توجه مردم کمتر به فرزندآوری مؤثر است.
مقام معظم رهبری در ۱۶ مرداد ۹۰ ضمن انتقاد از سیاست کاهش جمعیت فرمودند: جمعیت کشور، هفتاد و پنج میلیون است البته بنده همین جا عرض بکنم؛ من معتقدم که کشور ما با امکاناتی که دارد، می‌تواند ۱۵۰ میلیون نفر جمعیت داشته باشد و هر اقدام و تدبیری که می‌خواهد برای متوقف کردن رشد جمعیت انجام بگیرد، بعد از این شاخص باید انجام بگیرد.
توجه مقام معظم رهبری بر اهمیت جمعیت و تعیین شاخص استاندارد برای اجرای سیاست‌های مقابله‌ای در برابر رشد جمعیت نشان می‌دهد تا چه حد معظم‌له بر روی مبحث جمعیت، کاهش نرخ باروری و احتمال پیر شدن جمعیت قبل از موعد طبیعی آن تأکید دارند بنابراین باید به سراغ سیاست‌های اجرایی برویم که تا چه حد به این نکات توجه داشته‌اند.
مجلس با حساسیت موضوع کاهش رشد جمعیت را دنبال می‌کند
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس بحث پیری جمعیت در کشور و به ویژه استان گیلان را مورد توجه قرار داد و اظهار داشت: مجلس یازدهم در این مورد پیگیری‌هایی خوب و البته جدی داشته و در همین زمینه وضع قوانین تشویقی و فرهنگی را در دستور کار خود دارد.
سید علی آقازاده تأکیدات و دغدغه‌های مقام معظم رهبری در بحث توجه به رشد جمعیت و جلوگیری از کاهش جمعیت مولد را مورد توجه قرار داد و عنوان کرد: با تهاجم و القائات مخرب فرهنگی دشمن به کانون خانواده‌ها و در پی عدم برنامه‌ریزی جامع در این حوزه شاهد تغییر در سبک زندگی خانوادگی در حوزه فرزندآوری بوده‌ایم.
نماینده مردم رشت در مجلس اجرای سیاست‌های کارآمد جهت جلوگیری از سالمند شدن جمعیت و افزایش نرخ باروری در کشور را لازم و ضروری خواند و ابراز داشت: تدوین و اجرایی ساختن طرح‌هایی در حوزه تسهیلات، اشتغال و کاهش معضلات و چالش‌های اقتصادی توسط مجلس بدون شک می‌تواند از پیری جمعیت و استمرار آن در آینده بکاهد.
آقازاده به آمارها و ارقامی که حاکی از کاهش نرخ باروری در گیلان و جمعیت سالمندان رو به افزایش آن است نیز اشاراتی داشت و خاطرنشان کرد: گیلان با مشکل جمعیتی دست‌وپنجه نرم می‌کند و طبق آمارها این استان جزء استان‌های پیر محسوب می‌شود از طرفی مجلس یازدهم با حساسیت موضوعات این بخش را دنبال می‌کند.
کاهش باروری از دستاوردهای دنیای مدرن است، اما نیروی انسانی از مهم‌ترین منابع هر کشور به شمار می‌آید، برنامه‌ریزی صحیح و ایجاد بسترهای مناسب برای استفاده بهینه از منابع انسانی و جمعیت می‌تواند موجبات توسعه را فراهم و بهترین فرصت برای بهره‌گیری از منابع انسانی را مهیا سازد، و اگر درست استفاده نشوند برای آیندگان تبدیل به تهدید می‌شود.
عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس نیز افزایش جمعیت سالمندی در استان گیلان را در مقایسه با کل کشور مورد اشاره قرار داد و اظهار داشت: مجلس یازدهم در همین زمینه تلاش می‌کند بتواند با استفاده و به‌کارگیری از شیوه‌هایی مختلف مانع خطر کاهش جمعیت کشور شود.
جبار کوچکی‌نژاد این موضوع را که گیلان جزو پیرترین استان‌های کشور و املش به عنوان سالمندترین شهرستان محسوب می‌شوند را مورد توجه قرار داد و افزود: دستگاه‌های متولی نظیر علوم پزشکی یا سایر دستگاه‌های دیگر باید تلاش کنند تا گیلان را از شرایط فعلی دور کنند و نگذارند وضعیت استان از این لحاظ بدتر شود.
استاندار گیلان نیز در تاریخ ۳۱ اردیبهشت امسال در جلسه شورای راهبردی جمعیت و شورای هماهنگی ثبت وقایع حیاتی با بیان اینکه گیلان ششمین استان کشور از نظر حجم مهاجرت و جابه‌جایی جمعیت است گفته بود که گیلان استانی سالمند است و اگر این مشکل به خوبی مدیریت نشود قابلیت تبدیل شدن به یک چالش را دارد.
گیلان دارای ۲ میلیون و ۵۵۰ هزار نفر جمعیت با تراکم جمعیت ۱۷۷ نفر در هر کیلومتر مربع است و کاهش موالید و افزایش جمعیت سالخورده این استان را با بحران جدی در سال‌های آتی مواجه می‌کند چرا که این روند نزولی جمعیت جوان می‌تواند استان را از جهات مختلف در معرض خطرات جدی و جبران‌ناپذیری قرار دهد.
گرانی افسارگسیخته و معضل مسکن سد راه ازدواج جوانان است
عضو کمیسیون اجتماعی مجلس موضوع سالمندی جمعیت در کشورمان به ویژه در استان گیلان را مورد اشاره قرار داد و اظهار داشت: بدون شک بیکاری، نبود مسکن کافی و عدم وجود فرصت‌های شغلی علاوه بر کاهش نرخ باروری راه را برای بروز بسیاری از آسیب‌هایی اجتماعی باز می‌کند.
خلیل بهروزی‌فر با بیان اینکه دولت در راستای اخذ مالیات از خانه‌های خالی هیچ کاری انجام نداد سیاست‌های اتخاذ شده در حوزه مسکن و تولید شغل را مورد انتقاد قرار داد و عنوان کرد: یک میلیون و ۳۰۰ هزار جوان در کشور آماده ازدواج هستند اما معضلاتی مانند گرانی افسارگسیخته و معضل مسکن سد راه ازدواج جوانان شده است.
نماینده مردم فومن و شفت در مجلس مسائل مالی، اقتصادی و مسکن را سه مقوله اساسی و تعیین کننده در بحث ازدواج جوانان اعلام کرد و با اشاره به اینکه برخی از قوانینی که مرتبط با ازدواج سنتی است هم‌اینک دیگر کاربرد نداشته و منسوخ شده است گفت: دولت موظف است برای زمینه‌سازی جهت ازدواج جوانان اقدامات لازم را اجرایی کند.
وی تکلیف دولت برای تأمین مسکن و اشتغال جوانان را متذکر شد و با بیان اینکه فضای کسب و کار باید برای قشر جوان مهیا شود تصریح کرد: عزم نمایندگان برای حل مشکلات ازدواج جدی است؛ از طرفی مجلس یازدهم به دولت اعلام کرده که در بحث امور مربوط به جوانان هر لایحه‌ای که داشته باشد را مورد حمایت قرار می‌دهد.
عضو کمیسیون اجتماعی مجلس با انتقاد شدید از وضعیت بازار مسکن و افزایش سرسام‌آور نرخ اجاره بها به عنوان مؤلفه‌هایی مهم و تأثیرگذار در نرخ باروری و رشد جمعیت ابراز داشت: در حال حاضر جوانان به مسکن دسترسی ندارند، مجلس نیز بارها و بارها به دولت در بحث حل معضلات این بخش هشدار داده اما دولت اعتنایی نکرده است.
بدون شک مشکل پیش‌آمده در گیلان مبنی بر سوق پیدا کردن استان به سمت کاهش نرخ باروری و سالمند شدن جمعیت موضوعی جداگانه از سیاست‌ها و برنامه‌هایی که در کل کشور اجرایی می‌شود نیست بنابراین برای رفع این مشکل و جلوگیری از تشدید آن ابتدا باید مهم‌ترین مؤلفه‌هایی که موجب سالمندی جمعیت استان شده مورد شناسایی قرار گیرد.
شاید گمان شود که موضوع پیری جمعیت و سالمندی در گیلان موضوعی جدید باشد که در یکی دو سال اخیر به یکباره اتفاق افتاده است اما حقیقت ماجرا خلاف این موضوع را ثابت می‌کند زیرا اگر کاربری تنها در اینترنت سابقه پیری جمعیت در گیلان را جست‌وجو کند می‌بیند که این موضوع سری دراز داشته و از سال‌ها قبل در مورد آن هشدار داده شده است.
طبق مطالعات انجام شده دانشگاهی، جمعیت گیلان در سال ۱۳۵۵ معادل یک میلیون و ۵۸۲ هزار نفر بود که با نرخ رشد متوسط سالانه ۲.۸ درصد به دو میلیون و ۸۱ هزار نفر در سال ۱۳۶۵ افزایش پیدا کرد اما در سال ۱۳۷۵ این میزان به دو میلیون و ۲۴۲ هزار نفر رسید که بیانگر نرخ رشد سالانه ۰.۷۵ درصد بود.
جمعیت گیلان در سال ۱۳۸۵ به ۲ میلیون و ۴۰۵ هزار نفر افزایش پیدا کرد که نشانگر نرخ رشد سالانه به میزان ۰.۷۱ درصد است و در سال ۱۳۹۰ به ۲ میلیون و ۴۸۰ هزار نفر رسید؛ این تغییرات نرخ رشد سالانه بیانگر این است که جمعیت گیلان پس از یک آهنگ رشد سریع در دوره زمانی ۱۳۵۵ تا ۶۵ به یک حالت تثبیت شده در دو دهه اخیر رسیده است.
طبق سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن در گیلان در مدت این دوره سی و پنج ساله(۹۰ ـ ۱۳۶۵) سهم جمعیت استان از جمعیت کل کشور پیوسته در حال کاهش است به نحوی که در سال ۱۳۵۵ معادل ۴.۷ درصد جمعیت کشور در استان گیلان زندگی می‌کردند و در سال ۱۳۶۵ این میزان به ۴.۲ درصد و در سال ۱۳۷۵ به ۳.۷ درصد کاهش پیدا کرد..
مشاور عالی وزیر بهداشت در تاریخ ۱۴ مهر امسال ضمن تائید نگرانی‌هایی که درباره موضول کاهش جمعیت کشور و کاهش نرخ باروری مطرح می‌شود گفته بود که سایر نهادهای متولی و ارگان‌هایی که می‌بایست در این زمینه قدم‌هایی بردارند هیچ کاری نکرده‌اند.
محمد اسماعیل اکبری با بیان اینکه تبعات کاهش و پیری جمعیت بسیار خطرناک است گفت: این امر به منزله نابودی یک ملت است و این‌گونه نیست که تورمی به وجود آید یا اقتصاد لطمه می‌خورد یا مثل کرونا تعدادی مبتلا می‌شوند و جان می‌بازند بلکه وقتی ساختار جمعیتی به هم می‌خورد موضوع لطمات اقتصادی، فقط یک بخش آن است.
روی کار آمدن مجلس یازدهم به عنوان مجلس انقلابی بارقه‌های امید را در دل‌ها ایجاد می‌کند تا حداقل در حوزه تقنینی بتوانیم طرح‌ها و سیاست‌هایی را تدوین و اجرایی سازیم که بتواند با سالمند شدن جمعیت مقابله مؤثر داشته باشد زیرا با نیم‌نگاهی به سیاست‌های اقتصادی و مسکن چنین برنامه‌هایی را در حوزه بسیار مهم اجرایی دولت مشاهده نمی‌کنیم.
طبق شاخص‌های اعلام شده سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی راه‌های توسعه و پیشرفت استان گیلان در بخش کشاورزی، صنعت، گردشگری و شیلات برنامه‌ریزی شده است از طرفی همه می‌دانند برای رسیدن به اهداف عالیه مورد تصور در شاخصه‌های یاد شده وجود نیروی کار جوان و متخصص به عنوان مهم‌ترین مؤلفه لازم و ضروری است.
تدوین برنامه جامع آموزشی مددکاری حرفه‌ای سالمندان در گیلان و یا ضرورت مناسب‌سازی محیط و فضاهای عمومی در کنار گسترش پوشش بیمه‌ها همه اقدامات خوبی برای مواجهه با معضل پیری جمعیت در گیلان است اما سؤال این‌جا است که متولیان امر و به ویژه در سطح ملی چقدر برای جلوگیری از تشدید معضل سالمندی در گیلان تلاش می‌کنند و آیا اصلاً تلاشی در کار است.