اثر فرامرز طالبی
عصر کاسپین/ آنطور که از معرفی کتاب در پشت جلد آن می بینم حدود ۱۰ سال پیش ۹ نفر از انجمن نمایشنامه نویسان ایران به دعوت انجمن نمایشنامه نویسان ارمنستان به این کشور سفر می کنند و آقای فرامرز طالبی که از پیش می دانم بیشتر از نمایشنامه نویسی تبحر خاصی در تحقیق و گردآوری و بازخوانی اسناد و اشیاء موزه ای دارد و همچنین تجربه طولانی در امور موزه را هم وقتی به آن اضافه میکنی دیگر باید به این قلم اعتماد کنی و از توصیف یک سفرنامه واقعی با چاشنی نکته های تحقیق آن لذت ببری که همینطور هم هست و در بخش اول کتاب که سفرنامه ما را از پیش از سفر همراه میکند تا دلیل سفر را بدانیم شروع شده و لحظه به لحظه با همه حاشیه های یک سفر زمینی و همراهانی که تک تک آنها هم در زمینه تئاتر و هنرهای نمایشی شخصیت های شناخته شده هستند بیشتر آشنا می شویم.
یکی از مهارت های فرامرز طالبی در نوشتن سفرنامه این دانش و آگاهی اوست که پیش از سفر و بعد سفر به سراغ منابع موثق مقصد خود می رود و این پیش آگاهی را جذب خود و در واقع جذب مخاطب خود میکند
این آشنایی از روز اول سفر که در جلسات فرهنگی دو کشور باشد شروع می شود و هر روز با برنامه های از گفتگوهای دراماتیک و دیدن آثار نمایشی آن خطه ادامه می یابد البته علت انتخاب نام کتاب هم تأکید نویسنده در بخش اعظم کتاب است که معطوف به سفر ارمنستان می شود و بخش انتهای کتاب دو سفر به ترکیه و اتریش را در میان دارد که مستقیم بر مسله هنرهای نمایشی تاکید ندارد و بیشتر گزارشی از یک مراسم آیینی و بازدید از موزه را در بر میکرد که صد البته قلم فرامرز طالبی در هر سه بخش خواندنی و شیرین است در بخش اول نه تنها سفرنامه بلکه اطلاعات ذی قیمتی پیرامون سابقه نمایشی های ارمنیان در ارمنستان از طرفی سابقه گروه های تئاتر ارمنی در ایران و حتی شکل مدرن هنرهای نمایشی در ارمنستان کنونی با جزییات توصیفاتی مثال زدنی معرفی میکند و در میانه این توصیف سفرنامه ای نویسنده آنچنان در دادن شواهد تحقیقی به خواننده اصرار دارد که مخاطب حس خواندن یک کتاب پژوهشی را در گمان خود دارد تا توصیف یک سفرنامه نویس مدرن را.
فرامرز طالبی در نوشتن سفرنامه چند نکته خوب دارد که مثلا هیچگاه قضاوت شتابزده ندارد و اگر در ترکیه به محوطه تاریخی رفته یا از بنای دیدن کرده و در آنجا دو سطر از تاریخ آن بنا یاداشتی نیافته آن را قید می کند و آنچه می تواند جستجو کند و خود بر دانش مخاطب اضافه کند به متن سفرنامه خود اضافه می کند و یا در جای اگر اطلاعت مختصری در معرفی یک موزه مثلا موزه قطار ترکیه دیده آن را ناتمام نمی گذارد و از دانش موزه ای خود و با عینک موزه بین خود سعی میکند بر نکات مثبت این دیدار بیشتر بیافزاید او نویسنده ای صادق است و از بیان مواردی از عدم آگاهی خود یا بی توجه ای به مطلبی ارایه شده، گریزان نیست برای مثال صفحه ۱۰۲ کتاب که این صداقت لهجه برای مخاطب ستودنی خواهد بود.
کتاب از صفحه آرایی خوبی برخوردار است و فونت قلم انتخاب شده هم مناسب این سفرنامه تایپ شده چرا که مخاطب کتاب مشتاق است تا به روان خوانی آن ادامه دهد اما انتخاب طرح جلد تنها بر یک سفر آنهم سفر ارمنستان تکیه دارد و در حالتی مینی مالیستی تنها به یک عمارت نمایشی تکه دارد خوب بود اگر با دیدن طرح جلد بیشتر با محتوای سه گانه آن آشنا می شیدیم.
در جاهای از کتاب به شیوه قدمی با توصیف مثلا یک صحن کلیسا آن را مقابل چشم ما زنده نمایی می کند و تصاویر قوی ارایه می کند اما از یاد نبریم که در عصر حاضر حداقل در زمان این سفرها می شد با نشان دادن یک عکس از بسیاری از زحمات نویسنده کاست و به شواهد بصری توضیحات ایشان را آراست حالا چرا این عکسها در کتاب نیست برمی گردد به اینکه خود نویسنده عکسی برداشت نکرده یا عکس با کیفیتی نداشته البته ناشر هم می توانست از طریق فضای مجازی به تک تک المان های که نام برده شده در فضای اینترنت دسترسی داشته باشد و با موافقت نویسنده آنها را با شماره گذاری در انتهای کتاب می افزود.(نمونه صفحه ۱۰۶ الی ۱۰۹)
در برخی نقاط کتاب مواردی وجود دارد که اگر دقت بیشتری می شد بر زیبایی ظاهری و باطنی کتاب می افزود که در ذیل این مطلب به مواردی اشاره میکنم
در صفحه ۲۴ جمله (هیچ یک از ماشین ها ولی سمند نیست ) مشخص نمیکند که نویسنده به دنبال طنزی از کیفیت ماشین های آنجاست یا اشاره طنز امیزی به ماشین خود دارد که سمند است و اینها در آن کیفیت نیستند در واقع مخاطب با ترتیب کلمات به نتیجه مشخصی نمی رسد.
در همین صفحه اشاره به روزنامه شرق می شود که خوب بود در پارورقی برای آیندگان که کتاب را می خوانند و از وجود این روزنامه در گذشته آگاهی ندارد اشاره ای به تاسیس و انحلال آن می شد و درهمین صفحه به ارتفاع کوهستانهای ارمنستان اشاره می شود که با مقدار غربی ( پا) یعنی ۳۰ سانتیمتر اشاره می شود که خوب بود در همه جای کتاب مقادیر فرنگی یا ایرانی یکسان سازی می شد مثلا صفحه ۱۰۰ انجام شده و درجاهای دیگر کتاب این مقدار به متر نوشته شده است.
در صفحه ۲۸ و در چند جای دیگر کتاب به جزییاتی اشاره می شود که هیچ کمکی به روند سفرنامه ندارد و تنها جملاتی از سر نقل خودمانی دارد در حالی که این نقل خودمانی مثل از پله ها بالا می رویم و غیره از ارزش علمی کتاب می کاهد.
در صفحه ۲۹ نام منطقه ای در نزدیکی ایروان آورده شده که برای سهولت خواندن توسط مخاطب به فارسی ترجمه شده در حالی که معمولا در نگارش علمی مرسوم نیست که اسم خاص مانند مکان و اشخاص ترجمه شود که البته می شد با گذاشتن تلفظ لاتین اسامی ذکر شده در صفحه ۳۲ و غیره از بار رنج ترجمه کردن آن خلاص شد همانگونه که در نگارش علمی در سفرنامه ها مشهود است و البته در صفحه ۱۰۵ و غیره هم رعایت شده است.
در صفحه ۳۶ اهداف عملیاتی و پژوهشی یک مرکز در ارمنستان آورده شده که به طور معمول در همه نهادهای دولتی و خصوصی دیده می شود و این مورد فقط بر حجم کتاب می افزاید و کمکی به دانش مخاطب نمی کند چرا که این نمونه هدف گذاری ها باید در عمل توسط نویسنده ارزیابی و اشاره می شد که بدانیم آیا به رویت او رسیده است یا خیر.
در صفحه ۴۲ اشاره به نویسنده فرهیخته و متوفی می شود به نام دکتر علی فروحی که خوب بود در پاورقی اشاره ای به زندگی و آثار او در حد یک پاراگراف می شد تا خواننده اثر هم در شناختن این مفاخر بیشتر آگاه باشند.
در بخش ویراستاری کتاب شایسته بود با دقت بیشتری عمل می شد برای مثال در صفحه ۱۴۷ کتاب حروف به هم چسبیده یا نیم فاصله در صفحه ۱۵۲ رعایت نشده است.
در صفحه ۱۶۵ اشاره به جمله ای شده که برای مخاطب قابل درک نیست (بعد از زاپیل خواستم تا عکس های مراسم افتتاحیه و نیز تشکیلات موزه خود را در اختیارم بگذارد)آیا منظور از تشکیلات همان کاتالوگ موزه است؟
در بخش عکس های انتهای کتاب در صفحه ۱۹۶ با آنکه اقای یعقوبی در عکس هست اما اسم ایشان نیامده است و ایکاش ترتیب قرار گرفتن عکس ها هم با توجه به سه سفر منظم چیده می شد که متاسفانه اینگونه نبود.
در انتها همه این موارد ناچیزی که عرض کردم از ارزش علمی و پژوهشی استاد و دوست خوبم آقای فرامز طالبی کم نمی کند چرا که داشتن چنین افرادی که اینقدر دقیق منابع تحقیقی را می شناسند و اینقدر دقیق اشاره گذاری یا رفرنس دهی می کنند برای استان ما یک موهبت بی شمار است و هرچه می گذرد باید بیشتر بر قدردانی و تشکر از این گنجینه های انسانی استان تجلیل به عمل بیاوریم.
در مجموع کتاب پیش رو برای همه کسانی که علاقمند به هنرهای نمایشی و از طرفی علاقمند به سفر و سفرنامه خوانی هستند کتاب مفیدی است و توصیه میکنم که آن را مطالعه کنید.
افشین عموزاده لیچایی
دکترای تخصصی تاتر
عضو هیات علمی دانشگاه گیلان
