یادداشت / مجید صیادنورد ؛ استان گیلان و فرصت تاریخی ایفای نقش موثر در دیپلماسی اقتصادی و ترانزیت بین المللی

عصرکاسپین/مجید صیادنورد ، کارشناس مناطق آزاد ؛ تصویب لایحه-طرح افزایش محدوده منطقه آزاد تجاری صنعتی انزلی؛در مجمع تشخیص مصلحت نظام آخرین قطعه تکمیل و تقویت کننده جایگاه گیلان زمین در معادلات دیپلماسی اقتصادی و ترانزیت بین المللی بر تارک تاریخ ثبت شد تا گیلانیان و نخبگان سیاسی-مدیریتی-اقتصادی آن، جهت بهره برداری حداکثری از این فرصت به صورت هم افزا،مبتنی بر منافع همه ذی نفعان استان(نه دوستان، فامیل و همشهریان خود) اقدام نمایند.
در گذار از تأثیر و تأثیر منافع مشترک نمایندگان مجلس و دولتمردان گیلانی دولتهای یازدهم و دوازدهم؛ توسعه محدوده منطقه آزاد انزلی به سمت پهنه هایی با تراکم جمعیتی،اراضی غالباً کشاورزی و بعضاً غیرقابل بهره برداری جهت ارائه به طرح های سرمایه گذاری به تصویب دولت رسید؛ که در ابتدا هیأت تطبیق قوانین مجلس،فرودگاه بین المللی رشت و سپس رییس سازمان محیط زیست نیز تالاب بوجاق را از محدوده مصوب دولت خارج نمودند تا اینکه به دلیل عدم اخذ نظر موافق مجلس در چارچوب مصوبه بهار ۹۳ دولت؛ با طرح دعوی به دیوان عدالت اداری،این نهاد قوه قضائیه رأی به ابطال مصوبه مزبور داد و منطقه ای که قرار بود با حدود ده هزار هکتار تا دهانه سفید رود و محدوده فرودگاهی رشت،گسترش یابد به گستره محدود ۲۲۵۰ هکتاری کوچکی متعلق به شهرستان بندر انزلی کاهش پیدا کرد.

چه محدوده ها و با چه ارزش افزوده ای به منطقه آزاد انزلی ملحق شده اند:
۱) الحاق فرودگاه بین المللی رشت به معنای اضافه شدن فرودگاه یعنی مرز هوایی به محدوده مناسبات حمل و نقلی منطقه آزاد انزلی، یعنی بهره برداری از موقعیت خدمات رسانی هوایی متمایز این فرودگاه در ناوبری منطقه خاورمیانه و اوراسیا. در عین حال الحاق فرودگاه بین المللی سردار جنگل،بسترسازی برای حضور نیروهای متخصص برای واحدهای تولیدی-صنعتی،اساتید دانشگاهی و مدرسین برگزار کننده دوره های تخصصی و همچنین ورود گردشگران خارجی از مرز هوایی فرودگاه که درآمدزایی ارزی و تجاری سازی بیش از پیش مشاغل مرتبط با بخش های مختلف صنعت گردشگری در سطح استان را بهمراه خواهد داشت.
از سوی دیگر بازسازی و تجهیز امکانات،تجهیزات ناوبری،انبارداری،خدمات مسافری؛ می تواند به نوسازی یکی از مهمترین فرودگاه های کشورمان منجر شود.
۲) اراضی شهرک صنعتی سپید رود و زمین های ملی اطراف
شهرک صنعتی سپید رود و اراضی ملی آن که در جوار ایستگاه راه آهن واقع شده؛ مشتمل بر ۱۴۸۱ هکتار دومین قطعه اثرگذار بر معادلات تولیدی-صنعتی منطقه آزاد انزلی است. منطقه ای که با محدودیت اراضی جهت عرضه به متقاضیان سرمایه گذاری مواجه بوده و طی سالهای اخیر با بن بست دست به گریبان بود. طرفه اینکه از مجموع ۷۳۵ هکتار شهرک صنعتی سپیدرود کمتر از ۱۵۰ هکتار به پهنه صنعتی اختصاص یافته است.
۳) در خصوص بازگشت بالغ بر ۴ هزار هکتار اراضی روستاهایی که پیش از این و به مدت پنج سال در محدوده منطقه آزاد انزلی بود باید تصریح کرد اجرای طرح های سرمایه گذاری در حوزه گردشگری توسط بخش خصوصی،خدمات رسانی در شاخص های عمران و توسعه روستایی،بهمراه برنامه ریزی جهت جذب سرمایه گذاران بخش کشاورزی(گلخانه ای و…) دستاوردهای استفاده بهینه سازمان منطقه آزاد انزلی از زمین های روستایی(زراعی-مسکونی) اضافه شده به محدوده تحت مدیریت-برنامه ریزی سازمان متبوع خود قلمداد می شود که می توان بار دیگر جهت اعمال بسته های سرمایه گذاری و طرح جامع(که قطعاً نیازمند بازتعریف است) در دستور کار قرار داد.
۴) در ارتباط با اراضی شهرک های صنعتی خمیران و ضیابر با مجموع حدود ۱۵۰ هکتار اگرچه به محدوده منطقه اضافه شدند اما به دلایلی همچون عدم تکمیل نهایی و دور بودن از پهنه اصلی منطقه آزاد انزلی، از ظرفیت و به تبع آن فرصت کمتری نسبت به دو پهنه پیش گفته برخوردار می باشند.

مهمترین مزایای گسترش محدوده منطقه آزاد انزلی را باید در موارد ذیل عنوان نمود:
۱) وجود زیرساخت های مختلف در محدوده پیشین منطقه آزاد انزلی،آشنایی مردم و سرمایه گذاران با ظرفیت ها،فرصت ها و مزیت های نخستین منطقه آزاد شمال کشور در کنار توسعه همکاری های اقتصادی-ترانزیتی کشورمان با کشورهای حاشیه دریای کاسپین و به ویژه روسیه که ناشی از تحریم های غرب بود،در کنار گسترش مناسبات جمهوری اسلامی ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا؛ نزدیکی این منطقه به بازارهای مصرف (افزون بر نیمی از تراکم جمعیتی و تولیدی-صنعتی کشور در یک چهارم شمال غرب ایران واقع شده)؛ زمینه اقبال روزافزون سرمایه گذاران به منطقه آزاد انزلی طی سالهای اخیر را فرآهم نمود و این در حالی بود که این منطقه زمینی برای عرضه به درخواست ها نداشت و استمرار نبود زمین برای اجرای طرح های سرمایه گذاری! اثر معکوس و تخریبی برای منطقه مزبور برجای گذاشت.
در نتیجه با الحاق اراضی جدید به منطقه آزاد انزلی پهنه های صنعتی آن از ۲۰۰۰ هکتار عبور کرد و این یعنی از بن بست خارج شدن منطقه مزبور، یعنی فرصت برای جذب تنوع گسترده تری از سرمایه گذاران تولیدی داخل و خارجی.
۲) با بهره برداری از آخرین قطعه راه آهن گیلان؛ مجتمع بندری کاسپین منطقه آزاد انزلی به خط ریلی متصل شد و این مهم یعنی تکمیل حلقه های حمل و نقلی،ترانزیتی نخستین منطقه آزاد شمال کشور. در اهمیت این مهم باید تصریح کرد اولاً دریاهای جنوبی ایران زمین-خلیج فارس و دریای عمان- به دریای شمالی یعنی کاسپین از طریق ریلی وصل شدند. اگرچه امیرآباد نوشهر به خط ریلی متصل بوده اما به دلیل قدمت، توانایی خدمات رسانی به واگن های جدید و سرعت لازم برای حمل و نقل ریلی را دارا نمی باشد. ثانیاً مهمترین زیرساخت حمل نقلی برای فعال سازی کریدور شمال جنوب مهیا گردیده!؟ علی رغم اتصال ریلی از مسیر ریلی اینچه برون،به دلیل رقابت های ترانزیتی ترکمنستان و قزاقستان،گذرگاه قابل توجهی برای همکاری میان منطقه ای نیست! و در عین حال عقل معاش حکم می کند خط ریلی رشت آستارا عملیاتی نشود؟!؟ چراکه با اجرای این طرح در حمل و نقل ریلی با روسیه، اروپا و غرب نیازمند جمهوری آذربایجان شده و در منازعات و رقابت های کریدوری جبهه پان ترکی منطقه با ریاست و هدایت ترکیه(که در قالب کریدورهایی چون زنگزور و لاچین نمایان شده) جایگاه ایران تضعیف می شود. و در نهایت ثالثاً با عنایت به اتصال ریلی دو بندر کاسپین و شهید رجایی؛ زمینه لازم برای ایجاد و توسعه همکاری های منطقه ای کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس با اعضای اتحادیه اقتصادی اوارسیا و ساحل نشینان دریای کاسپین مهیا می گردد.
با این تفاصیل اراضی بیشتر برای منطقه آزاد انزلی یعنی امکان فرآوری و تولید محصولات و کالاهای متنوع برای بازارهای فوق،یعنی تجاری سازی تولیدات کشاورزی،شیلاتی و دامپروری گیلان و استان های همجوار، یعنی فرصتی برای حمایت از تولیدات دانش بنیان و در نهایت تأسیس خوشه های صنعتی.
۳) درگیر شدن سه شهرک صنعتی جدید به پهنه های صنعتی موجود منطقه آزاد انزلی با تکیه بر قوانین و مقررات آن؛ زمینه جذب طرح های سرمایه گذاری جدید با اولویت بندی صادرات محور، دانش بنیان، انتقال دهنده سرمایه و تکنولوژی های جدید و مشارکت مستقیم سرمایه گذاران خارجی را برای فعالین اقتصادی بخش صنعتی استان گیلان ایجاد می کند و از نتایج مترتب براین فرصت جدید می توان به افزایش ضریب اشتغال،انگیزه برای نسل جوان جهت تحصیل در رشته های دانشگاهی مورد نیاز بازار کار،تقویت و گسترش تجارت داخل استانی،میان استانی و در سطح بین المللی فعالین اقتصادی استان و صد البته گسترش فعالیت شرکت های مدیریت صادرات اشاره کرد.
۴) علی رغم برخی رفتارهای شوونیستی که مسبب نگرانی افکار عمومی انزلی چی ها شده؛ از نیمه دهه هفتاد شمسی انزلی چی ها و رشتی ها بنیان همکاری خود را در جهت برساخت ایفای نقش مجدد تاریخی تنظیم کردند. دو شهری که ظرف چهار سده گذشته،پیشران تحولات مختلف اجتماعی،سیاسی،اقتصادی و….گیلان زمین بودند که متأسفانه سیاسیون غیررشتی و غیرانزلی چی نقش بسزایی در تغییر رقابت با حاصل جمع برابر به منازعه با حاصل جمع صفر میان آنها ایفا کردند. اما با تکیه بر ناسیه و تجربه تاریخی مستمر و مشترک؛ در قالب همین تقسیم محدوده جغرافیایی، می توان تأکید داشت که به دلیل وجود دو مجتمع بندری انزلی و کاسپین در محدوده منطقه آزاد انزلی؛ انزلی چی ها،بخش حمل و نقل،ترانزیت،خدمات تجاری-بازرگانی و گردشگری را برعهده می گیرند و رشتی ها با بهره مندی از شهرک صنعتی و اراضی ملی سپید رود، متمرکز در فرآوری تولیدی،صنعتی،کشاورزی، و….خواهند شد. مابقی شهرها یعنی صومعه سرا،آستانه،رودبار،آستارا و…. نیز تکمیل کننده قطعات دیگر این پازل خواهند بود. طرفه اینکه ظرف دو دهه اخیر علی رغم وجود برخی مدیران نامرتبط و غیربومی؛ اکثریت نیروهای انسانی با فرزندان نقاط مختلف گیلان زمین است و این همکاری در مهمترین پروژه و طرح واره اقتصادی گیلانیان الگوی خوبی برای بهره برداری حداکثری از ظرفیت ها، فرصت ها و مزیت های قانونی،ترانزیتی،ژئواستراتژیک،ژئواکونومی و ژئواکونومیک منطقه آزاد انزلی در آغاز قرن پانزدهم شمسی محسوب می شود.
به عبارت دقیق تر منطقه آزاد انزلی الگوی موفقی از همکاری شهروندان نقاط مختلف گیلان زمین از تالش تا گالش،گیلک و آذری های مقیم است؛ مردم عزیز و نازنینی که پس از فروپاشی شوروی و جهان دو قطبی خواستار تأسیس منطقه آزاد شدند و این در حالی است که در سایر الگوها، دولتمردان تهران نشین دستور ایجاد یک منطقه آزاد را صادر کردند. اما انزلی برخلاف سایر مناطق علاوه بر بهره مندی از اقبال و خواسته عمومی شهروندان استان خود؛ از زیرساخت های مختلفی برخوردار بوده به عبارت دقیق تر،منطقه آزاد انزلی تنها منطقه آزاد جمهوری اسلامی ایران است که به عنوان مزیتی بر مزایای شهرستان بندر انزلی و استان گیلان،در ارتباط با معادلات دیپلماسی اقتصادی و ترانزیتی با کشورهای منطقه،به نهادهای مدیریت اقتصاد بین المللی کشورمان اضافه شد.
لازم به ذکر است در طول دو دهه گذشته نیروی انسانی سازمان مزبور و فعالین اقتصادی بخش خصوصی آن، به پختگی خوبی جهت ایفای نقش و مسئولیت در مناسبات اقتصاد و ترانزیت منطقه ای جمهوری اسلامی ایران ارتقاء پیدا کرده و نهادهای دیگر استان نیز به فهم مشترک و نزدیک به واقعیتی از مفهوم،کارویژه و به تبع آن کارکردهای منطقه آزاد انزلی نائل آمده اند. این مهم زمانی اهمیت بیشتری پیدا می کند که توجه داشته باشیم بخش عمده ای از مزایا و معافیت های قانونی سرمایه گذاری در نخستین منطقه آزاد شمال کشور، وابسته به همکاری نهادهایی چون بندر، گمرک، صمت، استانداری، جهادکشاورزی، و….است.

چرا موقعیت پیش آمده آخرین فرصت برای استان گیلان است؟
هم اکنون رضا مسرور دبیر شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی کشور است؛ مدیری که شش سال مدیر عامل منطقه آزاد انزلی بوده و اساساً بخش قابل توجهی از افق های دست یافته و ترسیم شده برای این منطقه توسط وی تعیین و مقدمه سازی شده است.
هادی حق شناس که از قضا سابقه مدیرکلی بنادر استان در زمان تصویب منطقه آزاد انزلی و نمایندگی مجلس انزلی چی ها را دارا بوده؛ به عنوان استاندار گیلان منصوب شده است. وجه تمایز حق شناس سابقه مدیریتی او در استان و استانداری گرگان نیست! که هست!؟ نکته جالب توجه استاندار جدید گیلانیان اقتصاد دان بودن او و یکی از صاحب نظران اقتصادی کشور بوده که در شرایط کنونی بسیار به نفع آینده این مرز و بوم است.
به استاندار باید حضور مجید الهیان، رییس کل دادگستری استان را اضافه کرد که غلبه تفسیر حمایتی از قانون جهت تسهیل و توسعه سرمایه گذار و فعال اقتصادی از سوی ایشان می تواند ضمانت و آرامش بخش هر جریان سرمایه گذاری در گیلان زمین باشد.
به عزیزان فوق باید احمد دنیامالی به عنوان وزیر ورزش و جوانان در کابینه چهاردهم، جایگاه الیاس حضرتی در شورای اطلاع رسانی دولت و اقبال فیاض زاهد در میان دولتمردان را اضافه نمود و از فرصت حضور هادی تیزهوش تابان و روشنعلی یکتا در اتاق مشترک ایران و روسیه نیز نباید به راحتی عبور کرد و تکیه بر توانمندی اتاق بازرگانی گیلان تحت مدیریت قاسم رضاییان و تشکل های صنفی منطقه آزاد انزلی برای هم افزایی هر چه بیشتر از این فرصت و مسئولیت تاریخی الزامی است.

آیا در این الحاق چالش هایی مترتب است؟
در قرن بیست و یکم افزایش محدوده اراضی،شرط لازم و کافی برای موفقیت یک منطقه آزاد محسوب نمی شود. در مقطعی که با ارزش ترین برندهای بین المللی شرکت هایی که در پهنه جغرافیایی زیاد موفقیت را تدقیق می کنند(مانند خودروسازان،پتروشیمی،فولاد و…) تعریف نمی شوند بلکه در بستر ارتفاع و فضای دیجیتال(مانند مایکروسافت، اپل، سامسونگ،و…) تجربیات زیست جهان جهانی شده را برای ما بازتولید می کنند؛ تکیه بر عامل جغرافیا برای تضمین موفقیت بیانگر انگاره ها و باورهای شبه علمی و خودصاحب نظرپنداری نسبت به مفهوم،کارویژه و کارکردهای مناطق آزاد در قالب نسل های گذشته است. اما فراتر از این فراتحلیل مبتنی بر واقعیت؛ افزایش محدوده منطقه آزاد انزلی علاوه بر مزایای برشمرده قابلیت ایجاد مشکلاتی برای این سازمان و واحدهای تولیدی-صنعتی مشغول به فعالیت در شهرک های صنعتی و فرودگاه قابل تصور است؛ که از این قرار ارزیابی می شود:
مهمترین چالش های پیش روی را می توان از این قرار بیان کرد: اضافه شدن مشکلات و ناهماهنگی های موجود در شهرک های صنعتی به مجموع مسائل مبتلابه منطقه؛ تفسیر به رأی شرکت فرودگاه های کشور در قبال سازوکار قانونی همکاری با سازمان منطقه آزاد انزلی؛ نحوه و میزان همکاری و همراهی حوزه نظارت گمرکات استان در قبال بهره مندی و تعمیم مزایا و معافیت های قانونی برای محدوده های جدا از قطعه اصلی منطقه؛ مصادره به مطلوب اجرای قانون و مقررات به نفع سرزمین اصلی و برخلاف قوانین مناطق آزاد از سوی مجموعه ادارات کل استانی همچون شرکت شهرک ها،صمت،استاندارد، و علاقه به اثرگذاری از سوی مجموعه استانداری یعنی فرمانداری و بخشداری ها و شوراهای شهر این سه شهرستان.
به این مباحث باید رفتار نمایندگان مجلس(به ویژه که هم اکنون انزلی در مجلس دارای نماینده نیست) و نیروهای سیاسی-مدیریتی-عوامل انسانی مشغول به کار عزیزان در ….را اضافه کرد. طرفه اینکه چالش دوم می تواند منطقه آزاد انزلی را به بن بست و انحراف از اهداف ایجابی ایجاد خود رهمنون نماید و این مهم حاصل نمی شود مگر با عبور از نگاه تأمین منافع شخصی،فامیلی،محله ای و قومی به مهمترین و اصلی ترین پروژه بین المللی استان گیلان. بی تردید تغلّب نگاه و راهبرد هم افزا میان نمایندگان مجلس و مدیران استانی می تواند تداعی کننده جمله حضرت علی(ع) باشد که مردم،به دولتمردان خود شبیه ترند تا به پدرانشان.

پایان بحث:
این نقد به منطقه آزاد انزلی وارد است که طی دو دهه، موفقیت کمتری در جلب نظر و جذب طرح های سرمایه گذاری گیلانی مانند شیلات، فرآوری محصولات کشاورزی برای تولید و صادرات از طریق از این منطقه، داشت(البته علاوه بر سازمان مزبور،مدیران دولتی استان نیز در این مهم سهیم بودند)؛ و در عین حال امکان و فرصت های بیشتری برای بهره گیری از ظرفیت های علمی-پژوهشی-دانشگاهی گیلان در قالب ایجاد دانش شهر؛ حمایت از طرح های پژوهشی دانش بنیان و نوآور؛ و احداث هتل های پنچ ستاره و امکانات تفریحی بیشتر در حد استانداردهای بین المللی در این منطقه فرآهم نگردید.
اما با وجود همه نقدهایی که می توان به منطقه آزاد انزلی وارد کرد، عملکرد آن نسبت به بسیاری از مناطق آزاد کشور بهتر بوده،کما اینکه به دلیل دستاوردهای خوب،لایق اضافه شدن محدوده های جدید گردید! و طرح های بزرگی چون مجتمع بندری کاسپین و اتصال به شبکه ریلی در آن به اجرا درآمد. و نقش بیشتری در معادلات ترانزیتی کشور که در قالب کریدور شمال جنوب و بخش فرعی کریدور یک کمربند یک جاده می باشد بهمراه شرح وظایفی مشخص جهت توسعه روابط با اتحادیه اقتصادی اوراسیا را از دولت های مختلف برای خود اختصاص داد.